vergif in de bladeren en de zaden van de tabak
Nicotine is een zwaar vergif dat eerst werd gezien als een wonderbaarlijk geneesmiddel.
De eerste die het als zodanig propageerde was Jean Nicot. Nicot werd omstreeks 1530 in Nîmes in Frankrijk geboren. Zijn vader werkte bij een rechtbank en Jean was voorbestemd advocaat te worden. Hij studeerde eerst letteren in Nîmes en vervolgens rechten in Parijs.
Nicot wist al snel op te klimmen tot adviseur aan het hof, maar zijn hart lag bij de wetenschap. Hij legde een enorme bibliotheek aan en was een eind op streek met zijn Historiae Francorum toen de Franse koning hem vroeg ambassadeur in Lissabon te worden.
In mei 1559 vertrok de 29-jarige Nicot naar Lissabon. Hij was echter niet in de wieg gelegd voor de diplomatieke dienst en keerde in oktober 1561 alweer terug.
Nicot zou later verschillende boeken publiceren maar zijn levenswerk was de Thresor de la langue Francoyse. Een recente heruitgave van dit invloedrijke woordenboek bevat een uitvoerige biografie van Nicot, geschreven door Frédéric Edelmann.
Edelmann rekent hierin af met de legende dat Nicot de tabaksplant in 1560 als eerste in Frankrijk introduceerde. Een zekere André Thévet, een sterrenkundige in dienst van de Franse koning, zou de plant al in 1555 hebben meegenomen van een reis naar Amerika. Daar werden de bladeren sinds mensenheugenis gerookt, gesnoven en gepruimd. Columbus beschreef deze gewoonte al in 1492. Het duurde tot halverwege de 16de eeuw voordat Spaanse en Portugese matrozen de plant meenamen naar Europa.
Toen Nicot ambassadeur in Lissabon werd, was tabak of petun daar net in opmars. De overlevering wil dat Nicot de plant met een warme aanbeveling opstuurde aan Catharina de' Medici, de Franse koningin. Volgens Edelmann echter schreef Nicot in april 1560 aan de kardinaal van Lotharingen: 'Ik heb de hand weten te leggen op een kruid met wonderbaarlijke eigenschappen. Het helpt tegen schurft, tegen jammerlijke zweren die door artsen ongeneeslijk zijn verklaard en is een snelwerkend en buitengewoon medicijn tegen kwetsuren. Zodra ik het zaad heb zal ik dit opsturen aan uw tuinman in Marmoustiers. De plant zelf volgt in een ton met aanwijzingen hoe hij moet worden gekweekt en verzorgd.'
Hoe de plant vervolgens bij de Franse koningin terechtkwam is niet bekend. 'Men weet eigenlijk nauwelijks zeker of zij inderdaad tabak gebruikte om haar hoofdpijnen mee te genezen,' aldus Edelmann, 'maar zeker is dat kort na de brief van Nicot het gebruik van tabak zich aan het hof van Frankrijk verbreidde.'
In 1564 stelde de plantkundige Jean Liebault voor om de tabaksplant Nicotiana te noemen. Vanuit Frankrijk veroverde de plant, het roken, snuiven en pruimen daarna in razend tempo heel Europa. In 1686 raadde Cornelis Bontekoe de herba Nicotiana aan als een middel tegen dufheid, hoofdpijn, slaperigheid, kiespijn, bijziendheid, hardhorigheid, jicht, buikkramp, schurft, puisten, vurigheid, magerheid, wormen en vetzucht!
Pas in het begin van de 19de eeuw werd duidelijk hoe giftig nicotine is. Van Dale geeft als voorbeeldzin: 'Een druppel nicotine is voldoende om een volwassen hond te doden.'
Jean Nicot stierf op 10 mei 1600. Zijn Thresor verscheen in 1606 en vermeldt op pagina 429: Nicotiane 'une espece d'herbe, de vertu admirable pour guarir toutes naurures.'
