een misvormd mens
Zonder Jacob Cats zou Krates van Thebe waarschijnlijk in vergetelheid zijn geraakt. Nu is hij taalkundig gezien de lelijkste van het stel. Lelijker dan de gedrongen Jakob Evertsen (z.a.), met zijn zwartgevlekte puistenkop. Lelijker ook dan Socrates met zijn uitpuilende ogen en knollige wipneus. En zeker lelijker dan Binette, de arme pruikenmaker van Lodewijk XIV. Volgens oude Nederlandse woordenboeken betekende binette eerst gewoon pruik, maar later 'tronie' of 'raar gezicht', en zo gebruiken de Fransen het nog steeds.
Krates van Thebe werd omstreeks 365 v.Chr. geboren. Volgens oudheidkundigen had hij een bult en 'mismaakte ledematen'.
Krates kwam uit een rijk gezin. Hij gaf echter al zijn bezittingen weg en werd in Athene leerling van de bekende cynicus Diogenes van Synope. Uiteindelijk werd Krates zelf een voornaam cynisch wijsgeer. Hij reisde door het land om zijn filosofie van onthechting te verkondigen en was zo geliefd bij het volk dat hij de bijnaam 'deurontsluiter' kreeg.
De hogere klassen waren minder ingenomen met Krates' boodschap. Er ontstonden veel kwaadaardige anekdotes over de wijsgeer en dan vooral over zijn huwelijk met Hipparchia. De schone en rijke Hipparchia had zelf op dit huwelijk aangedrongen. Ook zij gaf al haar bezittingen weg om samen met de milde en vriendelijke Krates de filosofie van het cynisme te kunnen prediken.
De roddels stelden alles minder mooi voor: de heerszuchtige Krates zou er een 'walgelijke levenswijs en overdreven cynische gevoelens' op nahouden. Hij was 'morsig en slordig gekleed' en 'ruw en plomp in zijne uitdrukkingen'. Over zijn huwelijksleven wilde een 19de-eeuws naslagwerk niet meer kwijt dan dat er 'onwelvoeglijke, aanstootelijke en schandalige' verhalen bekend waren.
Krates stierf omstreeks 285 v.Chr., met op zijn lippen een vers vol zelfspot.
In 1637 schreef Jacob Cats Het verhael van het ongelijck Houwelick van Crates en Hipparchia. De schone en rijke Hipparchia wijst hierin alle huwelijkskandidaten af. Zij heeft haar hart verpand aan Krates, want die is weliswaar 'onaerdig in de leden, Maer geestig in verstant, en deftig in de reden'. Sterker nog: 'hij is oock gebult; Geheel dat groot gezwel is met verstant gevult'.
De ouders van Hipparchia zijn fel tegen. Krates blaft een ieder toe, zeggen zij, hij veracht geld en drinkt geen wijn. Maar Hipparchia blijkt niet vermurwen.
Nu probeert ook Krates zelf het lieflijke meisje op andere gedachten te brengen. Hij ontkleedt zich voor haar om al zijn heimelijke gebreken te tonen, door een kier gadegeslagen door Hipparchia's vader. De nobele toespraak van Krates maakt indruk en als Hipparchia voet bij stuk houdt gaan de ouders overstag. Eind goed, al goed, want 'Cupido quam'er by, en schoot [Krates] in den bult,/ Tot dat sijn koude borst met vlammen is vervult'.
Sinds Cats is het Nederlands de enige taal waarin 'een mismaakt persoon' of 'een kleine bultenaar' een krates wordt genoemd. Dat dit woord later ook is gebruikt voor 'een ietwat koddig, eigenaardig of komiek persoon, maar niet mismaakt', zal Krates noch Cats goed hebben gedaan.
