Van oudsher gebruiken politici tijdens campagnes en bij optredens in de media krachtige en eenvoudige statements. Zij doen dit vooral omdat die gretig worden overgenomen door de media. Politici verzinnen die slogans bijna nooit zelf, ze worden hun aangereikt door tekstschrijvers of reclamemensen. En er wordt soms driftig op geoefend, om ze overtuigend te laten klinken.
Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg is een slogan van Pim Fortuyn. Hij is relatief ingewikkeld (en wordt dan ook geregeld verkeerd aangehaald), maar hij paste uitstekend bij Fortuyn, want die liet in alles blijken dat hij inderdaad zei wat er in hem opkwam en dat hij leefde naar zijn woord. In de kranten werd deze uitspraak onder meer gesignaleerd door NRC Handelsblad, op 18 februari 2002. Van meet af aan was er discussie over de herkomst van de kreet. Zo schreef NRC Handelsblad meteen:
Als het om slogans gaat, geldt het adagium ‘beter goed gestolen dan slecht bedacht’. Dat illustreert bijvoorbeeld ex-Leefbaar Nederland lijsttrekker Pim Fortuyn met zijn bon mot: ‘Ik doe wat ik zeg en ik zeg wat ik doe.’ Deze vondst ontleent Fortuyn aan het motto van het eerste paarse kabinet. In de regeringsverklaring op 31 augustus 1994 zei Kok onder meer: ‘Het doeltreffend en democratisch functioneren van het openbaar bestuur is een eis die de samenleving stelt: een samenleving die het recht heeft op een bestuur dat zijn eigen kunnen niet overschat, maar dat zegt wat het doet en doet wat het zegt.’
Maar volgens Vrij Nederland had Fortuyn de kreet heel ergens anders vandaan. Op 19 oktober schreef dit weekblad:
De slogan ‘Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg’ waarmee wijlen Pim Fortuyn tijdens zijn verkiezingscampagne goede sier maakte, blijkt niet zelf bedacht, zoals Fortuyn het graag deed voorkomen. Evenmin is het bon-mot ontleend aan de regeringsverklaring van het eerste paarse kabinet, zoals NRC Handelsblad eerder dit jaar meende te hebben ontdekt. En zelfs is de kreet niet verzonnen door het reclamebureau dat de lijsttrekker tijdens de verkiezingen van creatieve influisteringen voorzag. Nee, de slogan is in zijn geheel en zonder schaamte gestolen uit de speelfilm Heat van Michael Mann uit 1995, zoals een oplettende filmkijker ons laat weten. In een van de scènes zegt Al Pacino, in zijn rol als overspannen boevenjager, met karakteristieke hese stem: ‘I say what I mean and I do what I say.’ Even vertalen, dacht Pim, opverend uit zijn fauteuil. En hup: de meest succesvolle verkiezingsslogan van het jaar was geboren.
Maar er is ook nog de mogelijkheid dat Fortuyn de uitspraak wel degelijk zelf heeft verzonnen, in samenspraak met zijn psycholoog Yde Lanssen. Dat is wat Jutta Chorus en Menno de Galan schrijven in In de ban van Fortuyn, reconstructie van een politieke aardschok, een boek dat eind 2002 uitkwam.
Psycholoog Yde Lanssen is vanaf 1989 Fortuyns therapeut. [...] Lanssen en Fortuyn voeren dat jaar een cruciaal gesprek.
Fortuyn: ‘Weet je waar het eigenlijk om gaat, Yde?’
Lanssen: ‘Nou Pim?’
Fortuyn: ‘Ik wil eigenlijk premier worden, maar als ik zeg wat ik denk, maak ik me onmogelijk.’
Lanssen geeft hem gelijk: ‘Je maakt binnen de kortste keren je vrienden tot vijanden, maar ik vind wel dat je voor je mening uit moet komen. Als je nu eens een statement maakt: "Ik zeg wat ik denk".’
Fortuyn: ‘Vind je dat dat kan?’
Lanssen: ‘Ik vind dat jíj dat kan.’
Hoe het ook zij, de slogan maakte in 2002 furore. Veel LPF-stemmers merkten op: ‘Pim durft te zeggen wat wij denken.’ En in kranten doken allerlei variaties op. Zo schreef Ronald Plasterk in juli in de Volkskrant, in een commentaar op Bomhoff, die als kersverse minister een hoge ambtenaar wilde ontslaan met wie hij het niet eens was:
Voorlopig lijkt het erop dat het Fortuyn-motto: ‘Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg’ in de praktijk de vorm krijgt: ‘Jij zegt wat je denkt en dus moet je de laan uit.’ Of eigenlijk nog gekker: ‘Jij zegt wat ik vorige maand zei, en je hebt niet opgelet, want je had dezelfde 180 graden draai moeten maken die ik gemaakt heb om minister te kunnen worden.’
Gerard van Westerloo deed in oktober nog een duit in het zakje door in NRC Handelsblad te schrijven: ‘In mei van dit jaar heeft een horde nieuwkomers het Binnenhof veroverd. Ze veronderstelden dat je – in den beginne was Pims Woord – maar hoefde te zeggen wat je dacht of er zou gebeuren wat je zei.’
Overigens wekte Fortuyns slogan bij sommigen meteen al veel irritatie. Zo schreef Chris Willemsen op 11 maart 2002 – kort na de introductie van de kreet – in het Rotterdams Dagblad:
‘Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg.’ Zelfs de grootste boerenlul moet het evangelie van Pim Fortuyn kunnen begrijpen. Geen wollige teksten maar simpele padvinderstaal, daar heeft dit land behoefte aan. Zegt de professor.
Vergelijk at your service, condoleancestem, demoniseren, Fortuynist, ga toch koken, geest van Pim, kogel..., lijntje..., LPF, proefballonnenblazersensemble, puinhopen..., zelfdemonisering, zin an...
