Half september 1997 werd de dertigjarige Meindert Tjoelker in Leeuwarden door een groepje jongens doodgeschopt omdat hij iets tegen ze had geroepen over het vernielen van een fiets. De kranten stonden bol over dit voorbeeld van zinloos geweld — een opmerkelijke woordverbinding die velen stoorde. Zo schreef een boze lezer op 24 september 1997 in Trouw: ‘Na de gewelddadige dood van Meindert Tjoelker sprak men al snel van “zinloos geweld”. Dit is beroerd Nederlands. Geweld is immers altijd zinloos. Wel eens van “zinvol geweld” gehoord? Indien het dan toch gewenst is om in het geval van Meindert de term “geweld” te specificeren, dan dekt “straatgeweld”, of nog beter, “maatschappelijk geweld” de lading stukken beter.’ En een paar dagen later schreef een lezer van Het Parool: ‘Via de pers hoor en lees ik al de hele week, tot mijn grote ergernis, de uitdrukking “zinloos geweld”. Bestaat er dan ook zinvol geweld? Geweld is gewoon geweld en dat is noch zinloos, noch zinvol.’
Taalkundigen riepen zinloos geweld uit tot de onzinnigste taalvernieuwing van 1997, maar in feite is de uitdrukking al ouder. Wel is zij in 1997 echt doorgebroken. Dat is makkelijk aan te tonen in de digitale bestanden van de Nederlandse Persdatabank. In de 21 kranten die sinds 1989 in deze databank aanwezig zijn, komt de verbinding in 1990 driemaal voor, tussen 1991 en 1996 gemiddeld 18 keer en in 1997 opeens 243 maal. Sindsdien is dat aantal blijven stijgen, naar 529 maal in 1998 en bijna negenhonderd keer in 1999. Zinloos geweld is kennelijk een kwestie die ons erg bezighoudt, en dat blijkt ook uit de instelling van een geweldloze zone — een nieuwe verbinding in onze taal — in Amsterdam in september 1999.
Met deze geweldloze zone werd de dood van Joes Kloppenburg herdacht, een ander slachtoffer van zinloos geweld. De zesentwintigjarige Kloppenburg werd in 1996 door een groepje leeftijdgenoten in de Voetboogstraat in Amsterdam doodgeschopt omdat hij iemand te hulp schoot die door hen werd afgerost.
Het ANP bracht het nieuws over de geweldloze zone op 6 september 1999:
Het winkel- en uitgaansgebied rond de Amsterdamse Voetboogstraat wordt zondag uitgeroepen tot ‘geweldloze zone’. In de Voetboogstraat werd Joes Kloppenburg drie jaar geleden doodgeschopt. Minister Van Boxtel (grote steden- en integratiebeleid) onthult zondag zes borden met daarop de tekst geweldloze zone. De borden komen in het gebied tussen Kalverstraat, Spui en Singel. De horeca en de winkeliersvereniging in dit gebied kwamen met het idee om de toenemende agressie een halt toe te roepen.
Zinloos geweld staat inmiddels in de Grote Van Dale en in Koenen. Cabaretgroep ‘De Vliegende Panters’ maakten er in 1999 een lied op, met de zin: ‘Als je in een recept krenten gebruikt waar rozijnen staan vermeld/ hebben de rozijnen dan zinloos geweld?’
Vergelijk zwembadgeweld.
