Ewoud Sanders woordenboeken

Ewoud Sanders (2019)

Gepubliceerd op 19-02-2018

Fontange

betekenis & definitie

hoog dameskapsel

Marie-Angélique de Scorraille de Roussilles was niet alleen bloedmooi, ze was ook oliedom. Het ene naslagwerk probeert dit aardig te brengen: 'Zij schitterde meer door haar schoonheid dan door gaven des geestes.' Een ander is wat harder: 'zij was uitstekend schoon maar had een zeer bekrompen verstand.'

Marie-Angélique werd in 1661 in de Franse streek Rouergue geboren als telg van een aanzienlijk maar verarmd geslacht. Van jongs af aan werd haar voorgehouden dat zij ooit het liefje van de koning zou worden. De kans hierop kwam veel sneller dan verwacht: al op zeventienjarige leeftijd werd zij hofdame van de koningin-moeder aan het hof van Lodewijk XIV.

De Zonnekoning had in die dagen Madame de Montespan als ma”tresse. De Montespan zag de beeldschone Marie-Angélique nooit als een serieuze rivale: daarvoor achtte zij haar te dom.

Het pakte anders uit. Lodewijk XIV werd verliefd op 'la statue provinciale' - typering van de Montespan - en Marie-Angélique werd de offici‘le ma”tresse van de koning.

Nu kwam haar opmerkelijke persoonlijkheid pas tot rijpheid. Ook hierin nemen de naslagwerken geen blad voor de mond: 'Hoogmoed en spilzucht waren de hoofdtrekken van haar karakter' heet het ergens. Zij had een voorkeur voor 'zeedeloze weelde' en smeet maandelijks ruim 100Ê000 franc over de balk.

In 1680 beloonde Lodewijk XIV zijn minnares met een adellijke titel: hij verhief haar tot Duchesse de Fontange. In datzelfde jaar vond het voorval plaats dat de naam van de hertogin zou vereeuwigen. De markiezin de Sévigné [1626-1696] - zelf vernoemd in sévigné, een haakspeld of borstspeld - legde het vast in haar dagboek.

Op een avond, zo schrijft De Sévigné, toen een gezelschap na een jachtpartij terugkeerde naar huis, stak er een 'petit vent' op. Het lint in het kapsel van de hertogin van Fontange raakte los en dwarrelde voor haar beminnelijke gezicht. 'Den koning behaagde dit kapsel zoozeer, dat hij haar verzocht, den geheelen avond geen ander kapsel te dragen. De volgenden dag droegen ook de andere hofdames dit kapsel, en van het hof van Frankrijk is het naar bijna alle hoven van Europa overgebracht.'

En dus betekende fontange, in het Nederlands ook wel te vinden als fontanje, voortaan 'in zeker kapsel: lint dat het haar bijeenhoudt en waarvan de strikken over het voorhoofd neerhangen' en 'kapsel bestaande uit opeengestapelde en door koperdraad vastgehouden vlechten, waaruit krullen te voorschijn komen'. Men sprak van fontangekuif en er bestonden een fontangepruik en -muts. Abraham Alewijn schreef in 1702 over het kapsel: 'Je slacht [...] de hokkelingen, die een beezemstok een zoen zouden geeven, Als 'r maar een fontansje op sting.'

De fontange bleef in de mode tot ongeveer 1720. De hertogin zou de bloeitijd van deze trend niet meemaken. Zij stierf in het kraambed op 28 juni 1681, twintig jaar oud. Voor zij haar laatste adem uitblies zei ze tegen de koning: 'Je meurs contente, puisque mes derniers moments ont vu pleurer mon roi.'

Andere kapsels en dergelijke die teruggaan op een persoon: cadogan of catogan, opgerolde haarvlecht, in de mode gebracht door de Engelse generaal William Cadogan [1672-1726]. Cadogan was gehuwd met een Nederlandse en werkte een paar jaar als gezant in Den Haag; cadenette, 'achttiende eeuwse militaire haardracht, met twee haarvlechten die onder het hoofddeksel werden opgebonden', in de mode gebracht door Honoré d'Albert, graaf van Cadenet; henri-quatre, een korte puntbaard, zoals Hendrik IV [1553-1610] die droeg. De Engelsen noemen zo'n baardje een Vandyke, omdat het veelvuldig voorkomt op de doeken van de Antwerpse schilder Antonie van Dijck [1599-1641]; pekelwater, medicinaal water tegen roos en haaruitval, uitgevonden door de Nederlandse hoogleraar Cornelis Adrianus Pekelharing [1848-1922]; een marcel, een diepe golf in het haar, gemaakt met een krultang, naar de Franse kapper Marcel Grateau [1852-1936]; en een napoleon, een puntig afgeknipt baardje met een snor, zo gedragen door Napoleon III [1808-1873].