(±1970, uit het Engels) bivakmuts; brandvrije kap voor autocoureurs
Iedere Britse scholier weet waar het woord balaclava vandaan komt. De naam van deze bivakmuts is verbonden met de even heldhaftige als zinloze dood van 247 Engelse cavaleristen.
Balaclava is een kleine havenstad op de Krim. Het ligt in een vallei ten zuidoosten van Sebastopol. Tijdens de Krimoorlog coördineerden de Engelsen van hieruit hun aanvallen op de Russen.
In de vroege ochtend van 25 oktober 1854 openden de Russen de aanval op Balaclava. Zij verdreven de Turken - bondgenoten van de Engelsen - van de hellingen van de vallei, maar werden in het dal tegengehouden door de Engelsen en de Fransen. De Russen trokken zich aan het eind van de vallei terug op de hellingen en brachten de op de Turken veroverde kanonnen in stelling.
Dit was al gebeurd toen de Britse opperbevelhebber Lord Raglan de lichte cavalerie, de zogeheten Light Brigade, opdracht gaf te verhinderen dat de Russen de Turkse kanonnen in beslag namen. De opdracht was dubbelzinnig verwoord en de officier die de order in het veld in ontvangst nam, vroeg tot twee keer toe wat precies de bedoeling was: de kanonnen waren immers al in Russische handen. Maar orders waren orders, ook toen al, en kort daarop vielen 673 cavaleristen de Russen frontaal aan. Zij reden als het ware een hoefijzer binnen en werden zowel van voren als van opzij zwaar beschoten. Resultaat: binnen twintig minuten vonden in de vallei van Balaclava 247 cavaleristen en 497 paarden de dood. Naderhand verklaarde Raglan dat zijn order verkeerd was begrepen. De Franse generaal Bosquet, die de aanval gadesloeg, zou hebben gezegd 'C'est magnifique, mais ce n'est pas la guerre'. In Engeland maakte de heldhaftige aanval echter grote indruk. Binnen een paar weken publiceerde Alfred Tennyson zijn befaamde gedicht 'The Charge of the Light Brigade', met daarin de regels:
Their's not to make reply,
Their's not to reason why,
Their's but to do and die:
Into the valley of Death
Rode the six hundred.
Wat heeft dit alles nu te maken met de bivakmuts? Hoewel de winters op de Krim bitter koud zijn, hebben historici op afbeeldingen van de Krimoorlog geen soldaten kunnen vinden die een dergelijke muts droegen. Veel soldaten lieten tegen de kou hun baard staan. Toen zij later ongeschoren huiswaarts keerden, raakten baarden in de mode. Deze baarden zouden aanvankelijk balaclava zijn genoemd.
Andere bekende kledingstukken waren wel gedragen in de Krimoorlog. James Thomas Brudenell, de zevende graaf van Cardigan (1797-1868), leidde de aanval van de lichte cavalerie. Uit eigen zak had Cardigan eerder zijn huzaren uitgerust met een wollen vest, dat in 1855 in Engeland in de mode raakte onder de naam cardigan. Omdat Lord Raglan (!788-1855) bij Waterloo een arm had verloren, droeg hij een jas waarvan de mouwen één geheel vormden met de rest van het kledingstuk. Ook deze raglanjas kwam in 1855 in Engeland in de mode, later gevolgd door de bekende raglanmouw.
De bivakmuts die balaclava wordt genoemd, is waarschijnlijk pas omstreeks 1880 in Engeland ontstaan. 'Zonder twijfel dankt de muts zijn naam aan de gedachte dat hij zeer nuttig en geliefd zou zijn geweest ten tijde van Balaclava', aldus Viney (1984). Partridge (1949) legt een vergelijkbaar verband. In ieder geval behoorde de bivakmuts al snel tot de standaarduitrusting van soldaten en bergbeklimmers.
Later, tijdens de felle demonstraties in Parijs in de jaren zestig, werd de muts veel door protesterende studenten gedragen. Daarna gold de bivakmuts een tijdje als een 'modieus gegeven'. In de autosport is een balaclava reglementair verplicht. Het gaat hier niet om een gewone bivakmuts, maar om een brandvrije kap die alleen de ogen en in sommige gevallen ook de neus vrijlaat. Dat de Grote Van Dale alleen deze betekenis noemt, doet weinig eer aan de heroïsche geschiedenis van de balaclava.
Engels Balaclava (he/met) (1881).
BALACLAVA: Alg. Ned. ency. besch. stand 2 (1865) 262; Wink/er Prins' 2 (1871) 72; Ency.
Brit 11 2 ( 1910) 234; Partridge Name into word (1949) 34; Viney Magenta, Marathon, Mecca (1984) 7; Verhoeff 'Namen van kledingstukken [...] uit de militaire sfeer', in: Ons Leger (juni 1985) 31; O'Hara Mode ency. ( 1989) 2 7; Merriam-Webster new book of word hist. 52- 53; OED (1993'); NRCH 7.9.1994.
