reishandboek
In 1914 was het mogelijk een Duitse toerist tegen een Nederlandse verkoper te horen zeggen: 'Ik wenschte eenige photographiën te koopen. Laat mij zien wat je hebt. Dat is niet mooi.' Of op een station: 'Kruier, breng de bagage naar de spoor.'
Deze voorbeeldzinnen uit de 25ste druk van Baedeker's Belgien und Holland maken duidelijk dat geen Duitser er destijds over zou piekeren zonder zijn Baedeker op stap te gaan. En terecht, want de rode reisgidsjes van Karl Baedeker waren zo goed dat baedeker in het Nederlands, Duits en Engels al snel een begrip werd voor 'reishandboek' in het algemeen.
Karl Baedeker werd op 3 november 1801 in Essen geboren als zoon van een boekhandelaar. Na een studie in Heidelberg vestigde hij zich in 1827 als uitgever en boekhandelaar in Koblenz. Het reizen nam in die dagen een vlucht en Baedeker zag hierin een mogelijkheid om zijn uitgeverij uit te breiden.
In 1828 kocht hij de rechten van Rheinreise von Mainz bis Köln van J.A. Klein. Na de dood van Klein herschreef Baedeker deze gids, waarbij hij als voorbeeld de Engelse gidsen van John Murray gebruikte.
Baedeker kreeg nu de smaak te pakken en in 1839 verscheen Belgien und Holland, een van de bekendste gidsen uit die vroege periode. De uitgever uit Koblenz schreef zijn gidsen op basis van eigen reiservaringen of met behulp van handboeken. Hij had als doel beschrijvingen te geven die zo betrouwbaar waren dat het niet langer nodig was betaalde gidsen in de arm te nemen. Hij gaf met sterretjes aan wat het meest de moeite waard was. Bij een herdruk reisde hij soms incognito naar het betreffende land om de gegevens te controleren.
Bij dit alles schuwde Baedeker de nieuwste vervoermiddelen niet. Vol bewondering meldt een Duits naslagwerk dat Baedeker in 1838 maar liefst per trein van Antwerpen naar Brussel reisde.
Karl Baedeker stierf op 4 oktober 1859, 57 jaar oud. De meeste Europese landen waren toen al door hem beschreven en sedert 1846 verschenen zijn gidsen ook in het Frans. In 1861 rolde de eerste Engelse baedeker van de persen.
Veel concurrentie zou het familiebedrijf in de 19de eeuw niet krijgen. Alleen de gidsjes van Italië hadden sinds 1855 een geduchte rivaal. In dat jaar schreef J. Burckhardt Der Cicerone, een uitmuntend overzicht van de Italiaanse kunstgeschiedenis in de vorm van een reisgids. De titel was ontleend aan een vooral onder toeristen gangbare term voor de verbaal begaafde Italiaanse rondleiders. Het woord cicerone verwees natuurlijk naar de beroemde Romeinse redenaar Marcus Tullius Cicero [106-43 v.Chr.).
De bombardementen die piloten van de Luftwaffe in 1941 en 1942 op steden als Bath, Canterbury en Norwich uitvoerden, werden door de Engelsen Baedeker raids genoemd, omdat blijkbaar met behulp van de gidsjes van Baedeker opzettelijk doelen van cultuurhistorisch belang waren uitgezocht. De Luftwaffe wilde hiermee wraak nemen op de geallieerde bombardementen op Keulen en Lübeck.
In 1943 werd Leipzig gebombardeerd. Daarbij ging het hele archief van uitgeverij Karl Baedeker in vlammen op.
