Ewoud Sanders woordenboeken

Ewoud Sanders (2019)

Gepubliceerd op 20-02-2019

antirookbrigade

betekenis & definitie

De eerste Nederlandse samenstellingen met antirook zijn waarschijnlijk antirookmagiër en antirooktempel. Ze dateren uit het begin van de jaren zestig. Eind 1961 belandde Robert-Jasper Grootveld voor zestig dagen in het Huis van Bewaring, omdat hij sigarettenaffiches met de letter K (van kanker) had beklad. In 1962 wijdde de antirookmagiër, zoals hij zich noemde, een antirooktempel in, gevestigd in een oude garage in de Korte Leidsedwarsstraat in Amsterdam. Hij sprak daar, verkleed als Zwarte Piet, magische bezweringsformules uit over het ‘grote dopesyndicaat van de nicotineverwerkende industrie’, over de ‘misselijkmakende middenstand’ en over ‘de verslaafde consument van morgen’. Tot het ritueel behoorde ook de ‘Ugge-ugge-song’, waarbij iedereen uiteindelijk in hoesten uitbarstte.

Toen de garage na een maand afbrandde, vertoonde Grootveld zijn magische bezweringen her en der op happenings — een woord dat in die tijd in de mode raakte — maar vanaf juni 1964 was hij wekelijks te vinden bij het ‘Lieverdje’ op het Spui. Dit standbeeld van een Amsterdams straatjochie was door de sigarettenfabriek Hunter aan de stad Amsterdam geschonken, en Grootveld beschouwde dat als ‘een absurd offer aan het publiek’. Overigens waren zijn protesten vooral gericht tegen de consumptiemaatschappij. De sigaret was daarvan een symbool. Zelf bleef Grootveld gewone en marihuanasigaretten roken om ‘van de duisternis te getuigen’.

Hoe het ook zij, naar alle waarschijnlijkheid zijn de eerste Nederlandse antirook-woorden gevormd door Robert-Jasper Grootveld. Inmiddels zijn er heel wat bijgekomen, vooral het afgelopen decennium. Te denken valt aan antirookactie, antirookactivist, antirookcampagne, antirookkruistocht, antirooklobby, antirookpropagandist, antirookreclame, antirookstichting, antirookvereniging en antirookwetgeving. Nieuw in 1999: antirookbrigade en antirookteam. Beide woorden waren in november te lezen in Folia, het weekblad van de Universiteit van Amsterdam: ‘Het AMC is rookvrij. Een ludiek antirookteam zal de komende twee weken verstokte of onwetende nicotineverslaafden met pepermuntjes attenderen op het nieuwe verbod.’

Volgens de Tabakswet van 1998 moeten ruimtes voor rokers en niet-rokers in het ziekenhuis bouwkundig worden gescheiden, maar bij het AMC is het nog niet zover. In de tussentijd moet de antirookbrigade uitkomst bieden.