Een afzakkertje werd in de 17de en 18de eeuw gebruikt voor een glaasje brandewijn dat na de thee, de koffie of het banket werd gedronken. In de 19de eeuw werd het ook gebruikt voor likeur, jenever of andere sterke drank. Toen kreeg het tevens de bete- kenis 'laatste glaasje'.
De naam ontstond omdat men dacht dat het afzakkertje de genoten dranken en spijzen beter deed zakken. In 1845 schreef de taalkundige J.H. Halbertsma hierover:
In het laatste der zeventiende eeuw begon men hier de thee en de koffie niet in te voeren, of dadelijk won de leer veld, dat men al dat warm water afdrijven en de verslappende kracht ervan herstellen moest door sterken drank. Van dat oogenblik dag- teekent het dagelijksch gebruik van den schandelijken jenever, die thans, en dieper, en zekerder, en duurzamer verwoestingen in ons volksleven slaat, dan alle nationale rampspoeden der laatste 15 jaren met elkander [...]. Afzakkertje behoort tot de gangbaarste en meest verbreide borrel namen. Hij is door talloze schrijvers gebruikt en in vele
Nederlandse dialecten opgetekend, onder meer in de vormen af- zakkerdie en afzakkerke. De Friezen kennen het woord - sinds halverwege de 19de eeuw - als öfsetter en öfstekker. In de tweede helft van de 19de eeuw zei men in Nederland hij neemt een af- zakkertje, maar het loopt verkeerd. De Gorkumse spreekwoorden- verzamelaar P.J. Harrebomée schreef in 1874 als toelichting:
Als men heengaat, dat is: afzakt, maar nog een glaasje op de valreep neemt, dan heet dat glaasje terecht een afzakkertje. Omdat er reeds vooraf zoveel borreltjes gebruikt waren, loopt het thans verkeerd, dat is: niet naar beneden, maar naar boven, met andere woorden: het komt er weer uit. Dat een afzakkertje, dat in 1970 werd beschouwd als Bargoens, hetzelfde effect kan hebben als een boevenverklikker, bleek in de Volkskrant van 11 april 1993:
Brown zei van H. zelf meermalen gehoord te hebben dat die Bruinsma 'had omgelegd'. Bovendien zou ten huize van Dorus K. bij een nachtelijk afzakkertje H. ook hebben gedemonstreerd hoe hij Bruinsma doodde. Het Duits kent het verwante Ahsacker voor 'laatste glas drank van de avond, waarna men naar bed gaat'.
