Eeuwen lang voor het grote Griekse schisma (in 1054) hadden zich reeds verschillende kerken afgescheiden, meestal tengevolge van leerstellingen omtrent de Godmens Jezus Christus.
De eerste scheuring bracht de leer van Arius, die de Godheid van Christus loochende en het wezen van het Christendom aantastte. Daartegenover stelde het eerste algemene concilie van Nicaea (325) vast, dat Christus de zoon Gods en zelf waarlijk God is. De leer van het concilie is vastgelegd in het Credo: ‘Ik geloof... in de Heer Jezus Christus . . . God van God, Licht van Licht, ware God van de ware God’. Hoewel veroordeeld, tenslotte geheel en al overwonnen en uitgestorven, bleef het Arianisme, vooral door de steun van latere keizers, een grote bedreiging voor de kerk en heeft het mede voor een groot deel de scheiding tussen Oosten en Westen voorbereid.
In de 5de eeuw ontstond de tweede scheuring, nl. die van Nestorius, die leerde, dat in Christus twee personen waren, de Goddelijke en de Menselijke persoon, en dat Maria alleen de Moeder van de Menselijke persoon was, m.a.w. niet de Moeder van God. Deze leer werd veroordeeld op het concilie van Efese (431), dat als de ware leer voorstelde: ‘Jezus Christus is één Persoon, Maria is waarlijk de Moeder van God.’ De nestoriaanse kerk heeft haar gelovigen vooral in Perzië, Mesopotamië en Irak. Zij telt nog ruim 100.000 leden onder een Catholikos (d.w.z. een algemeen hoofd), residerende te Kotschanes (Koerdistan), onder wie zeven bisdommen staan.
Een deel van de nestoriaanse kerk (Syro-Chaldeeuwse ritus) is met Rome herenigd (ca 72.000). Patriarchaat Babylon met residentie Mosoel.
Grote groepen van het nestoriaans Christendom worden nog gevonden in China, maar vooral bij de Thomasehristenen of Malabaarchristenen, aan de Malabaar-kust in Voor-Indië (ca 320.000). Zij dragen hun naam naar een oude legende, als zou de H. Apostel Thomas hier het geloof en de verering van het H. Kruis (Thomas-Kruis) gebracht hebben. Zeker is, dat het Christendom er reeds vroeg doordrong en dat eerst later nestoriaanse bisschoppen er het geloof, maar ook de scheuring hebben verbreid. In 1599 kwam de hereniging van een groot deel met Rome tot stand. De anderen kwamen in de 17de eeuw onder invloed van de Syrische Jacobieten en gingen tot het Monofysitisme over. De kerk der jacobitische Thomaschristenen (Syro-Chaldeeuwse ritus), die ook een 80.000 leden naar het Anglicanisme zag overgaan, telt heden ca 225.000 leden. Onder de Catholicos te Kottayam ressorteren vijf bisdommen.
Onder de monofysitische Thomaschristenen is sinds 1930 een sterke neiging tot hereniging met Rome ontstaan, doordat de jacobitische aartsbisschop Mar (eretitel, zoveel als dominus = heer) Ivanios en zijn wijbisschop Mar Theophilos met vele priesters en leken zich in dat jaar met Rome verenigden. Men telt nu ruim 40.000 z.g. Syro-Malankarezen, terwijl van de Thomaschristenen op de westkust van Engels Yoor-Indië (Malabarezen) dit getal ca 580.000 bedraagt.
In de 6de eeuw ontstond als reactie tegen de leer van Nestorius, die in Christus twee personen aannam, de leer van Eutyches, die ook de twee naturen in Mono Christus verwierp en alleen de goddelijke natuur in Christus erkende. Daartegenover ' stelde het concilie van Chalcedon (451) als de ware leer vast: ‘Christus is waarlijk mens’ (en kon dus lijden) en ‘Christus is waarlijk God’ (Zijn Lijden is dus van oneindige waarde).
Deze leer — het Monofysitisme — verbreidde zich snel in Syrië en Palestina, waar de aanhangers jacobieten werden genoemd (Syrische ritus), verder in Armenië (Armeense ritus), in Egypte en Abessinië (Koptische ritus).
De dissidente kerk der Syrische jacobieten telt thans nog een 80.000 leden (in Mesopotamië, Koerdistan en Indië). De patriarch regeert in Irak bij Mardin.
Het hoofd der met Rome herenigde jacobieten, kardinaal Ignatius Gabriel Tappouni heeft als titel ‘Patriarch van Antiochië’ en woont meest te Beiroet. Het aantal geünieerde jacobieten bedraagt ca 72.000.
De Armeniërs vormden de eerste christelijke natie, die het christelijk geloof als staatsgodsdienst aanvaardde (3de eeuw). Maar het Armeense volk heeft van het begin af, tot op deze tijd toe, steeds bittere vervolging om zijn geloof te doorstaan en wordt terecht een volk van martelaren genoemd. Zeer intelligent en ondernemend, kwam het tot bloeiend godsdienstig leven. Een deel dezer Armeniërs werd op het concilie van Florence en in 1742 met Rome herenigd; een deel, ook der geünieerden, ging in de 19de eeuw tot het Protestantisme over. De niet-geünieerden tellen misschien nog ca 415.000 zielen (in Rusland, Voor-Azië, Europa, Noord-Amerika). Er bestaan vijf onafhankelijke Armenisch-Gregoriaanse kerken. Binnen de grenzen van het tegenwoordige Turkije — in het eigenlijke Armenië — leven nog slechts ca 70.000 Armeniërs. Met Rome herenigd zijn ca 132.000 zielen. De Armeense patriarch Mgr. Agagianian ontving in Febr. 1946 te Rome de kardinaalshoed.
De Kopten waren de oorspronkelijke bevolking van Egypte. De tegenstelling tussen hen en de Griekse kolonisten dreef de Kopten spoedig tot het Monofysitisme. Weldra werd de oorspronkelijk zo bloeiende Egyptische kerk een prooi van de opdringende Islam.
De Koptische kerk (Koptische ritus, een vorm van de Alexandrijnse) telt ca 800.000 leden. Hun patriarch zetelt in Cairo. Met Rome herenigd zijn ca 40.000 Kopten, staande onder het patriarchaat van Alexandrië met zetel te Cairo.
De monfysitische Abessijnse kerk (ca 3.500.000 zielen) is afhankelijk van de koptische. De patriarch (Abouna) zetelt te Addis-Abeba en wordt gewijd door die van Cairo. Haar liturgie is de Aethiopische, een vertaling en uitbreiding van de koptische Cyrillus-liturgie. Met Rome zijn ca 34.000 Abessiniërs herenigd.
De leer van het Monothelisme is een verzachte leer van het monofysitisme. Het behelst, dat in Christus wel twee naturen, maar slechts één werkzaamheid en één wil zijn. Het vond zijn aanhangers, die zich Maronieten noemden, vooral in Syrië. De maronieten, die zelf beweren, dat zij eigenlijk nooit van het katholieke geloof zijn afgevallen, hebben zich geleidelijk van de tijd der kruisvaarders af met Rome herenigd (in 1182 en 1445) en werden in hun bergen verdedigers van de overige herenigde christengroepen. Er zijn sinds lang geen afgescheiden maronieten meer. Allen (ca 375.000) zijn bij Rome aangesloten, volgen de Syro-Antiocheense ritus. De patriarch zetelt te Bekorki in de Libanon. Hier wonen 335.000 maronieten, terwijl er in Amerika nog 40.000 vertoeven.
