(Barsalia, Bersalia, Bersel, Borselen, Borssel, Brinsila, Brumsale e.a.). Dorp binnen de nieuwe gemeente Borsele, Zuid-Beveland; tot 1 januari 1970 een zelfstandige gemeente waarin Koningsdorp en Oudekaai; 1360 inw. (1980); opp. 1798 ha.
Wapen:
zie → Borsele, nieuwe gemeente.
Vlag:
De voormalige gemeente Borssele voerde een vlag van drie evenlange banen zwart-wit-zwart. Deze was door de gemeenteraad vastgesteld op 26 maart 1962, maar kwam reeds als versiering voor op afbeeldingen van het baroniewapen in de 18e eeuw.
Monumenten:
Borssele, zoals we het nu kennen, werd in 1616 aangelegd volgens een rechthoekig stratenplan met de rechthoekige kerkbrink in het midden en een eveneens rechthoekige singel rondom het gehele dorp; het is een ontwerp van Cornelis Adriaens-zoon Soetwater, destijds burgemeester van Goes en dijkgraaf van de Watering Bewesten Yerseke.
De N.H.Kerk dateert uit 1864. De kerk van de Gereformeerde Gemeente bezit een in 1794 gebouwd orgel van P.J. Schmidt (aangekocht in 1936).
De korenmolen ‘De Hoop en Verwachting’ uit 1864 is een houten achtkantige bovenkruier en grondzeiler.
Vlak ten noordoosten van het dorp ligt de berg van Troje (→ werf), een overblijfsel van een kasteelberg, met oorspronkelijk een ringmuur. De berg is archeologisch onderzocht. Bovendien zijn in een aangrenzend perceel ten westen van de berg funderingen teruggevonden van het vermoedelijke stamslot van de roemruchte Heren van Borssele. Ten oosten van Borssele ligt langs de weg naar Ovezande het natuurreservaat de → Westeindse Weel, eigendom van de Stichting Het Zeeuwse Landschap.
Langs de Westerschelde lag vroeger het bekende natuurgebied De → Kaloot, met schorren, strandje en rivierduintjes. Nu ligt er in de omgeving een → kerncentrale.
Geschiedenis:
Borssele wordt reeds ge-
noemd in een oorkonde uit 976 van de St.Baafsabdij te Gent. Het vormde toen nog één geheel met Zuid-Beveland. Door de grote overstroming van 1014 werd het land van Borssele, evenals dat van Oudelande en Baarland, van Zuid-Beveland gescheiden door de nieuw gevormde → Zwake. Eind 13e eeuw werden de drie afzonderlijke eilanden met elkaar verbonden binnen één ringdijk, maar onderling gescheiden door binnendijken (vijfzodendijken) ter voorkoming van een gezamenlijke inundatie. Borssele werd door een vijfzodendijk in tweeën gesplitst, West- en Oost-Borssele (14e eeuw). Op West-Borssele lagen de dorpen → Monster, → Oostkerke, → St.-Katherijnekerke, → Tewijk, → Westkerke en → Wolfertsdorp; op Oost-Borssele lagen → Coudorpe, → Everinge (Oud-en Nieuw-) en → Ellewoutsdijk.
Het waren waarschijnlijk zeer kleine dorpen waarvan de parochies dateren uit de 13e en 14e eeuw. Ze behoorden tot het dekenaat Walcheren en waren in het bezit van het kapittel van St.Pieter te Utrecht. De Heren van Borssele hadden in al deze kerken het patronaatsrecht. De oudste van deze parochies zullen dochters zijn geweest van die van Monster. Misschien was Tewijk, dat in de noordpunt van het eiland lag, wel de oudste dochter, gevolgd door Oostkerke en St.-Katherijnekerke. De jongste parochie is die van Wolfertsdorp.
Daar stond een kapel die onder Oostkerke ressorteerde. Tussen de 14e en de 17e eeuw werd de Zwake grotendeels ingepolderd waardoor het eiland Borssele-Baarland weer één geheel vormde met ZuidBeveland. De welen markeren de vele dijkdoorbraken van de vroegere Zwake. De Zwaakse weel is een restgeul van deze zeearm.
Bij de St.-Felixvloed van 5 november 1530 verdronk West-Borssele; herdijkt in 1531, opnieuw verloren in 1532, tot in 1615 de stad Goes de heerlijkheid Borssele uiteindelijk van Charles de Lalaing kocht en in 1616 onder leiding van Soetwater herdijkte.
Het huidige dorp ligt ongeveer op de plaats van het voormalige kerkdorp Monster, waarvan de kerk waarschijnlijk een van de oudste dochters was van de Westmonster te Middelburg.
Het nieuwe Borssele kreeg in 1618 zijn eerste predikant, E. Morris. Vanaf 1836 is er een Chr. Geref. Gemeente, die in 1869 Chr. Geref.
Kerk werd en in 1892 Geref. Kerk.
LITERATUUR
Van der Baan, Hervormde gemeenten in de classis Goes. Braat, De berg van Troje, XXXVIII, 69-83 en XLII, 129144. C. Dekker, Zuid-Beveland. Grijpink, Registeropde parochiën. Van Heel, Na 500jaar weer terecht. Heussen en Van Rijn, Kerkelijke historie. J.H. Kluiver, Historische orgels 1972-1973. Kok, Zeeuwsepatrocinia. S. Muller Fz., De indeeling van het bisdom. Warren, Dekaloot.
Zelandia lllustrata X. Zie verder bibliografie, topografische ingang.
