gemeente in Noord-Brabant, gelegen in de Langstraat aan de Bergse Maas, omvattende de hoofdplaats Raamsdonksveer, het dorp Raamsdonk en het gehucht Keizersveer (ged.).
Raamsdonk maakt deel uit van het Stadsgewest Breda, telt 12.744 inwoners (1985) en is 2273 ha groot. Ze grenst aan de gemeenten Dussen, Waspik, ’s-Gravenmoer, Oosterhout en Made en Drimmelen.
Wapen: In zwart twee paalsgewijs geplaatste handschoenen van zilver; het schild gedekt met een gouden kroon met zeventien parels (1817). Geschiedenis'. In de 13de en 14de eeuw is er sprake van de ambachtsheerlijkheid Raamsdonk, waarvan zeker in 1374 en in 1377 Willem van Raemsdonc ambachtsheer was. In de 14de eeuw wordt ook een Jan van Raamsdonk genoemd, die een charter bekrachtigde met een zegel, waarin het wapen met twee paalsgewijs geplaatste handschoenen voorkomt. Raamsdonk bleef ook in de 17de en 18de eeuw een eigen heerlijkheid. Reeds vóór 1300 werd het een eigen parochie, die aan de H.
Lambertus, later aan de H. Bavo was toegewijd. Omstreeks 1273 zou de grondheer de rechten hebben overgedragen aan de bisschop van Luik. Er is wel vermoed, dat het bedehuis in Raamsdonk in de 8ste of 9de eeuw zou zijn gesticht, maar zekerheid daarover bestaat er niet.
Raamsdonk werd ook getroffen door de St. Elisabethsvloed van 1421, waardoor vele huizen, die rondom de kerk stonden verloren zijn gegaan. Of de kerk behouden bleef, is niet bekend; in elk geval bleef de toren, die uit omstreeks 1300 stamt, staan. In de tijd van de hervorming, reeds in 1609, vielen vele inwoners van Raamsdonk van het katholieke geloof af. Van degenen, die katholiek bleven, verhuisden er velen. Het aantal katholieken nam later weer toe, maar zij moesten het zonder kerk, die in hervormde handen was overgegaan en zou blijven, stellen, en eveneens zonder pastoor.
Zij waren toen aangewezen op de parochie van Waspik, tot in het jaar 1787. Met toestemming van de Staten van Holland mochten zij een kerkhuis bouwen. Er werd toen ook weer een pastoor benoemd.
De toren van de oude kerk werd tijdens een zwaar onweer van 27 op 28 juli 1716 door de bliksem getroffen. Tijdens het herstel van de schade in 1717 werd de kerk wederom gedeeltelijk vernield door storm en water. De spits van de in aanbouw zijnde toren en het dak moesten het toen ontgelden. Nog twee keer zou de kerk door een ramp worden getroffen. In 1788 brak er een brand uit en in 1878 viel door blikseminslag de spits brandend in het schip van de kerk. Het gebouw brandde uit; alleen de muren bleven staan.
De oude kerk werd echter weer opgebouwd. Het schip van de kerk dateert van ca 1500, heeft drie beuken onder een zadeldak; het dwarspand is eveneens 15de-eeuws. De uit 1300 stammende toren werd bij latere restauratie van een lage vierzijdige afdekking voorzien.
De ambachtsheerlijkheid was het laatst in het bezit van Simon van Son. In 1726 werd voor zijn vrouw in de oosthoek van de oude kerk een grafkelder gemaakt. De ambachtsheren en hun familie waren of werden opnieuw katholiek; de parochie Raamsdonk bezit namelijk een gedreven koperen bolkroontje, tweemaal zeslichts, met het opschrift: Adriana van Son 1792.
De ambachtsheerlijkheid bleef tot 1815 tot Holland behoren. Het kerkdorp Raamsdonk behield een landelijk karakter; Raamsdonksveer werd meer het handels- en industriecentrum, met scheepswerven, manden- en hoepelmakerijen, rietmattenvlechterijen, maar daarin kwam wel enige verandering. Raamsdonksveer dankt zijn naam aan een veerpont over de Donge, het riviertje tussen Raamsdonk en Geertruidenberg. In 1843 werd het een afzonderlijke parochie met een eenvoudig dorpskerkje. Reeds in 1863 bouwde architect Weber er een grote driebeukige kerk, die op het einde van de 19de eeuw door Jos Cuypers werd vergroot en verfraaid.
In okt. 1944 werd deze kerk door de Duitsers verwoest. Raamsdonksveer kreeg een nieuwe kerk met ramen van Laudy. Er kwam ook een streekziekenhuis, Dongemond, het vroegere St. Theresia, dat samen moest gaan met Oosterhout. In Keizersveer, genoemd naar keizer Napoleon, die voor de veerpont zou hebben gezorgd, kwam een pontonnierskazerne van de Genie aan de Bergse Maas. Keizersveer kwam op de plaats waar het Oude Maasje de grote weg van Breda naar Gorinchem onderbrak.
De weg werd in opdracht van Napoleon ontworpen en grotendeels ook uitgevoerd. Aan de Brabantse kant werden toen Russische krijgsgevangenen ingezet. In plaats van het veer kwam er in 1931 een brug over de Bergse Maas. Deze werd in de Tweede Wereldoorlog opgeblazen maar nadien weer hersteld. In dec. 1978 kwam er een nieuwe verkeersbrug. Daarbij werd gebruik gemaakt van oude delen van de Moerdijkbrug, die vervangen was. Keizersveer werd de naam van de legeringsplaats van de Genie en de naam van de buurtschap op de grens van de gemeenten Dussen en Raamsdonk.
Overheidsinstellingen e.d.: gemeentehuis, Heereplein 10, Raamsdonksveer; groepsbureau politie, Prins Bernhardstraat 2, Raamsdonksveer; hoofdpostkantoor, Wilhelminalaan 2, Raamsdonksveer; waterschap, De Dongestroom, Hoofdstraat 49, ’s-Gravenmoer, Hoogheemraadschap West-Brabant, Bouvignelaan 5, Breda.
Nutsbedrijven: elektriciteit Pnem, districtskantoor Kaatsheuvel; water: Waterleidingmaatschappij Noord-West-Brabant, Breda; gas: Intergas, Oosterhout.
Onderwijs: zes scholen voor basisonderwijs in Raamsdonksveer; een basisschool in Raamsdonk; twee mavo’s in Raamsdonksveer en een atheneum en havo in Raamsdonksveer, alsmede een school voor l.h.n.o.
Sport en ontspanning: Jachthaven en watersportcentrum Hermenzeil; zwembad De Ganzewiel; sportvelden, tennisvereniging Raamsdonksveer, voetbalvereniging met velden en clubhuis; gymnastiekzalen; nationaal automobielmuseum. Monumenten: Hervormde kerk met toren uit ca 1300; koor en dwarspand eind 15de-eeuws in Raamsdonk, terzijde van het dorp gelegen; in de Dorpsstraat verschillende fraaie boerenwoningen, waarvan enkele nog uit de 18de eeuw, o.m. pastorie en schoolhuis. Het raadhuis van de gemeente Raamsdonk stond aanvankelijk in Raamsdonkdorp en stamde uit 1760.
Bron: Sierksma, gemeentewapens; dr. Van Velthoven, Brabant een gewest in opkomst; Ned. Hervormde kerk Raamsdonk, restauratieuitgave; Monumenten van geschiedenis en kunst.
