afkomstig van het Latijnse provincia, werkkring, ambtbezigheid van een magistraat; vooral door de Romeinen gebruikt voor veroverde gebieden, voor de wingewesten; sinds de 6de eeuw en in de vroege Middeleeuwen naam voor delen van het Frankische rijk. Pas in de 16de eeuw opnieuw in gebruik voor gebieden met een grotere staatsrechtelijke samenhang.
De grondslag voor de provincievorming in Nederland wordt gevormd door de hertogdommen en de graafschappen en door de concentratie hiervan. Onder het Bourgondische Huis onder Karei V ontstonden zo de 17 provinciën. Brabant was „de Hooftprovintie der Nederlanden”, zoals het nog onder Philips II wordt vermeld. Brabant werd na de Tachtigjarige oorlog geen provincie meer, maar het noorden van het vroegere hertogdom werd generaliteitsland van de 7 geünieerde provinciën. In 1795, nadat de Fransen in 1794 vrijwel geheel Staats-Brabant hadden veroverd, kwam er een einde aan de Republiek der Verenigde Nederlanden. Afgevaardigden uit de Stad ’s-Hertogenbosch, het Markiezaat van Bergen op Zoom, de Baronie van Breda, de stad Grave, de Kwartieren Oisterwijk, Peelland, Kempenland van de Meierij van ’s-Hertogenbosch en het Land van Cuijk kwamen bijeen ter voorbereiding van de provincie Noord-Brabant.
Eind 1795 werden er verkiezingen gehouden en werd NoordBrabant eindelijk gelijk gesteld met de overige gewesten; afgevaardigden werden opgenomen in de Nationale Vergadering (die in plaats van de Staten Generaal kwam). In de Franse tijd kwam er aanvankelijk een geheel andere indeling: het Departement van de Dommel (inclusief een stuk Gelderland en een deel van Holland) en het Departement van Schelde en Maas. In 1801 werden de provinciegrenzen weer hersteld. Bij de vorming van het koninkrijk Holland in 1806 kwam er weer een nieuwe departementale indeling, maar bij de instelling van het koninkrijk der Nederlanden in 1814 werden de provincies weer in ere hersteld. De provinciale staten werden gevormd door de burgerij; naast de steden en de ridderschappen werd ook het platteland daarin vertegenwoordigd. Het dagelijks bestuur werd toevertrouwd aan de gouverneur later commissaris des konings met gedeputeerden.
In de nieuwe grondwet van 1815, na hereniging met België, staat Noord-Brabant in artikel 1 bovenaan, direct gevolgd door Zuid-Brabant, in de lijst van de 17 provincies. Ook na de scheiding van België bleef Noord-Brabant als eerste provincie in de grondwet vermeld. Tot 1848 was het NoordBrabant met een d, daarna met een t.Bron: Bekijk het Zuiden eens anders; prof. dr. Coopmans, Een rechtshistorische typologie van het provincie-wezen, 1981.
