gemeente in het westen van Noord-Brabant. gelegen ten noorden van Roosendaal. Ze omvat het dorp Oudenbosch. de buurtschappen en gehuchten Bossendijk, Galgestraat.
Kapelstraat en Lollestraten en een deel van de buurtschap Bosschenhoofd.Oudenbosch telt 12.229 inwoners (1985) en is 1176 ha groot. Ze grenst aan de gemeente Hoeven, Rucphen, Oud- en Nieuw-Gastel en Standdaarbuiten.
Wapen: doorsneden 1 in blauw. 3 naast elkaar staande bomen van goud; II in goud, 3 blauwe ruiten (1817).
Geschiedenis: De naam Oudenbosch is al in 1396 bekend, hoewel ook de benaming Oudenbaarlebosch in zwang geweest is. Cisterciënser monniken van de abdij Sint Bernaarts bij Antwerpen zouden door een locale ontginning van de bosgronden het begin van een vestiging hebben verwerkelijkt. Oorspronkelijk behoorde Oudenbosch onder het regiem van het graafschap Strien of Strijen. sinds 1039 vermoedelijk onder de heerlijkheid Breda. Van 1287-1458 w'as de gemeente twee-herig, zowel de heer van Breda als die van Bergen op Zoom regeerde.
Van 1458 af maakte Oudenbosch deel uit van de heerlijkheid (later Markiezaat} Bergen op Zoom.
In de loop der eeuwen zijn vele machthebbers door de gemeente getrokken, hebben er overnacht, of waren hier voor onderhandelingen of anderszins. Om enigen van hen te noemen: Keizer Frederik III, Karel V. Margaratha van Oostenrijk, de heren van Cièvres. Montigny, Aremberg en Aalaing, de graaf van Nassau, komng Christiaan II van Denemarken. Jan II van Glymes (Jan met de Lippen), diens zoon Heynrie. die bisschop van Kamerijk was. en diens dochter Marien van Berghen, Jan IV van Glymes, Willem IV, keizer Napoleon I e.v.a.
In de I5de eeuw was Oudenbosch de traditionele plaats vanwaar men uit Brabant naar Holland overvoer. Sedert 26 juni 1854 kwam het aan de spoorweg te liggen. Al in de eerste helft van de 19de eeuw sprak men van het steedse karakter van Oudenbosch.
Tussen 1860 en 1870 hebben zich hier de 3000 Zouaven verzameld. Nederlandse vrijwilligers, die Paus Pius IX walden gaan helpen in zijn strijd tegen de Italiaanse troepen, die de eenheid van Italië wilden herstellen en in die eenheid de Kerkelijke Staat inlijven. Pastoor Willem Hellemons greep dit gebeuren aan om het aanzicht van de kerkgebouwen, waarvoor de Zouaven in het bijzonder in Rome hadden gevochten, in Oudenbosch blijvend aanschouwelijk te maken. Hij nam het initiatief om de Sint Pieter en de Sint Jan van Lateranen als imitatie hier te doen verrijzen. Architect P. Cuypcrs bouwde de Pieterskerk, G. J. van Swaay voorzag het later tot basilica minor verheven godshuis van een gevel, die aan de kerk van Jan van Lateranen herinnert.
Monumenten: Het voornaamste monument is de reeds genoemde door Cuypers gebouwde kerk. Zij is gewijd aan Sancta Agatha en Sancta Barbara. Cuypers' maten voor de Oudenbosche Sint Pieter zijn: 81 meter lang, 55 meter breed en hoogte van de koepel 63 meter. De maten van zijn voorbeeld in dezelfde volgorde: 224. 102 en 134.
Het prachtige caissonwerk van de kerk. d.z. de rijk vergulde vakvullingen in het gewelf, vallen op. Het sacramentsaltaar toont levensgrote beelden van de vier kerkleraren van de oosterse en westerse kerk. Onder de dominerende koepel van de kerk (te bestijgen) troont het confessie-altaar.
Als kerkschatten mogen genoemd worden een gedreven koperen doopschotel, Duits werk uit het begin van de 16de eeuw. een eiken Mariabeeld uitca 1600, een zilveren kruisbeeld en een gedreven zilveren ciborie (eind 17de eeuw). Cuypers gaf ook het Onderwijsinstituut St. Louis een Pieters Koepeltje.
De herinnering aan de Nederlandse Zouaven wordt bewaard met een monument, dat voor de basiliek is opgericht. De Haagse beeldhouwer B. Stracké maakte het.
De Ned. Hervormde kerk in de Fenkelstraat dateert uit 1819. In de gevel is vermeld: ,.De eerste steen aan dit kerkgebouw is gelegd door Benjamin Jacob van Breda, burgemeester van den Oudenbosch 1819”. De kerk bezit twee gegraveerde zilveren Avondmaalsbekers uit de 18de eeuw, met ingegraveerde gekroonde roos en de letter W. Onder de oude huizen valt op het pand Kade 9 met het jaaranker 1657 in de zijgevel en in de voorgevel een steen, die als afbeelding heeft de offering van Izaak door Abraham, waaronder de parafrase van Genesis 22:14 ,,Godt sal versien sprack Abraham”.
Het Raadhuis op de Markt kende in de koepel een in 1776 gegoten klok met randschrift: ..Gerrit Baker, Rotterdam den Weledelgestrengen Heer en Mr. Herman Rudolph Banier Drossaard van den Oudenbosch en het Oostkwartier van Bergen op Zoom 1776”. Tijdens de bezetting hebben de Duitsers deze klok gestolen.
In het in 1947 ingerichte Nederlandse Zouavenmuseum zijn allerhande souvernirs uit de Zouaventijd bijeengebracht, uniformen, geweren, sabels en pistolen, ammunitie, vaandels en vlaggen, o.a. het Mentana-Erevaan, dat zestig jaar lang door het Vaticaan bewaard werd. Dankzij schenkingen uit Frankrijk is dit museum uitgegroeid tot het grootste Zouavenmuseum. Bij de verzameling hoort een historisch archief.
In het Natuurhistorisch museum zijn alle Nederlandse vogels bijeengebracht, verder schelpen, munten en penningen en andere voorwerpen uit Indonesië.
Een bezienswaardigheid is ook het Oudenbossche Zwerfblok, in de kloostertuin tegenover de basiliek. Deskundigen houden het op een plutonisch mineraal van Scandinavische oorsprong, dat vermoedelijk door drijfijs naar deze streek is gevoerd. Eeuwenlang rustte het steenblok in de grond van een akker, die „Donderakker” genoemd werd, gelegen aan de weg Oudenbosch-Gastel, ter hoogte van het vlek Stuivezand, ook Kuivezand genoemd.
In 1808 kwam het blok binnen de gemeentegrenzen van Oudenbosch, een halve eeuw later werd het verlegd en geplaatst in de tuin van het Bechmanianum in de Kerkstraat.
Middelen van bestaan'. De voornaamste middelen van bestaan in Oudenbosch zijn land- en tuinbouw, constructiewerkplaatsen en machinebouw, werktuigenfabrieken, kunststeen en betonproduktie. De eens zeer grote veiling van tuinbouwprodukten is naar Bergen op Zoom verplaatst. Overheidsinstellingen e.d:. gemeentehuis, Markt 47; rijkspolitiebureau, De Baarlebossche 3; postkantoor, Markt 44; waterschappen: Heerjansland, Bredestraat 4, Oud Gastel, De Hoevense Beemden, Gors 30, Hoeven, De Oude en Nieuwe Landen, Langeweg 7, Oudenbosch, De Striene, Appelaarseweg 14, Fijnaart. en Hoogheemraadschap WestBrabant, Bouvignelaan 5, Breda.
Nutsbedrijven', gas: Intergas, Oosterhout; water: Waterleidmgmij Noord-West Brabant, Breda; elektriciteit: PNEM, Zevenbergen.
Onderwijs'. Als onderwijscentrum heeft Oudenbosch een oude en waardevolle naam. Het instituut St. Louis van Vader Vincentius (Johannes Huybrechts) is over de landsgrenzen bekend. Bekende geleerden als Pater Henri Victor Becher S.J. (,,de Keienpater”), geoloog van naam, prof. dr. J.
A. van Ginneken S.J., hoogleraar te Nijmegen en emancipator, de missioloog prof. dr. Alph. J. M. Mulders hebben hun wieg in Oudenbosch staan.
De verschillende scholen in Oudenbosch worden door 3000 leerlingen uit de gemeente en omstreken en het land bezocht.
Sportaccommodaties en recreatie: Oudenbosch heeft naast drie sportparken een tafeltenniscentrum en een zwembad, De Baarlebossche, benevens een wielerbaan.
De gemeente bezit verder het natuurpark „Pagnevaart”, eertijds door de Ned. Heidemaatschappij in werkverschaffing aangelegd (1933-1936). Het park ligt onder de gemeente Hoeven, doorsneden door het waterloopje de „Pagnevaart”.
Bron: Reisboek voor Noord-Brabant; Nederland wat ben je nog mooi (1979); Kijken naar Monumenten in Nederland (1982).
