gemeente in het zuidwesten van Noord-Brabant. gelegen aan de grens met België, omvattende de dorpen Ossendrecht en Calfven en enkele buurtschappen en gehuchten, w.o. Aanwas, Hageland, Hondseind, Laagstraat.
Leemberg en Plaatsluis. Ossendrecht telt 4942 inwoners (1985) en is 2959 ha groot. Ze grenst behalve aan België aan de Zeeuwse gemeente Reimerswaal en de Noordbrabantse gemeenten Woensdrecht. Huijbergen en Putte. Wapen: Het wapen van Ossendrecht is bij Koninklijk Besluit van 1 oktober 1938 aldus vastgesteld: a. in azuur het beeld van de H. Gertrudis in goud; b. doorsneden: I. gedeeld: a. in sabel een leeuw van goud. getongd en genageld van keel. b. in goud drie palen van keel, II. in sinopel drie maliën van zilver, het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen.De gemeentevlag, bij besluit van 23 januari 1976 door de gemeenteraad vastgesteld, vertoont een zwarte broeking waarop een witte leliestaf en een vlucht in banen rood-geel-blauw.
Geschiedenis: De naam Ossendrecht komt voor de eerste keer voor in een akte uit het jaar 1187. waarin als getuige wordt genoemd, ene Alardus. heer van Ossendreeht. Het woord ..dreeht" betekent doorwaadbare plaats. Het dorp lag in die tijd aan de toenmalige Scheldeloop. Oorspronkelijk moet Ossendreeht met vele andere gronden ten noorden van Antwerpen persoonlijk eigendom van St. Gertrudis, dochter van de Zalige Pepijn van Landen, Hertog van Brabant, zijn geweest, waarbij het samen met Zandvliet één bezitting vormde.
Later schonk de eigenares het deel Zandvliet aan een klooster en werd Ossendrecht een zelfstandige heerlijkheid.
Vast staat dat zich reeds vroeg bew oners hebben gevestigd op de heuvels van Ossendreeht, die behoren tot de hoge westzoom van de Brabantse Kempen. Het zijn waarschijnlijk duinen van het vroegere Noordzeestrand, ontstaan op verhogingen van tertiaire ondergrond. Ze vormen een sterk golvend, schilderachtig landschap met prachtige doorkijkjes en vergezichten. Hier ontstonden rond zellstandige hoeven o.m. Ossendreeht. het gehucht Cal (Ven (al vroeg een zelfstandige heerlijkheid) en de buurtschap Hageland.
In het begin van 13de eeuw werd er bij Ossendrecht aan de Schelde tol geheven, welk recht in een charter van 1213 door de hertog van Brabant was verleend. De heren van Breda voerden eerst ook het bewind over Ossendrecht en wel sinds 1213, later waren het dc heren van Bergen en tenslotte was de Markies van Bergen op Zoom heer van de hoge heerlijkheid.
In 1428 werd het octrooi verleend voor de indijking van de schorren ten westen van Ossendrecht: de Ossendrechtse polder. Deze strekte zich uit tot de tegenwoordige Agger, die nog de grens met Zeeland vormt. Dc verschillende waterlopen als Calfvense Kreek. Schipperskil, Heiloop en Puitoor Kreek lopen alle in Oost-West richting van hoog naar laag.
Ossendrecht is niet alleen begunstigd door het water, het is althans wat het westelijke lage gebied betreft ook getroffen door stormen en watervloeden (1551-52). De inpolderingen gingen in 1570 verloren. Het land heeft vele jaren onder water gestaan, mede als gevolg van de tachtigjarige oorlog (de verdediging van Bergen op Zoom) die het dorp afwisselend het slachtoffer deed zijn van Spaanse troepen uit de richting Zandvliet, en Staatse vanuit de richting Bergen op Zoom. Niet alleen werd in de gevechten de kerk platgebrand, gezamenlijk vormden de legers ook een ernstige aanslag op dc welvaart van Ossendrecht.
Nog tijdens de tachtigjarige oorlog (1612) schonk de heer van Ossendrecht. Walraven Hack. de kerk en de inkomsten uit kerkelijke goederen aan de protestanten, waardoor de katholieken gedwongen waren eerst in een boerenschuur van de paters Wilhelmieten te Huijbergen (tot 1649) en vervolgens (tot 1798) in Zandvliet of Woensdrecht hun godsdienstoefeningen te houden. Toen er in 1745 een ernstige veeziekte heerste, werd een plechtige boetprocessie gehouden naar O.L. Vrouwe van den Hagelberg te Berendrecht (België), welk gebruik na twee eeuwen nog steeds bestaat.
Ook toen de Franse troepen, die in 1747 in het Frans-Engelse conflict m het kader van de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-48) oprukten naar Bergen op Zoom en eerst de troepen van de Republiek paarden, wagens, vee en voer vorderden en daarna de Fransen alles platbrandden, bleef er van Ossendrecht nauwelijks meer iets over. Eerst langzaam keerde de gevluchte bevolking terug naar wat er restte van haar haardsteden.
In 1761 verkocht de laatste heer van Ossendrecht, Cornelis Baron van Aerssen van Voshol, de heerlijkheid Ossendrecht aan de Markies van Bergen op Zoom voor de som van ƒ 72.250. De laatste Markies, de Beierse Keurvorst van de Paltz. verkocht haar op zijn beurt in 1800 aan de Bataafse Republiek. Dan is inmiddels in 1798 de Sint Gertrudiskcrk tegen een schadeloosstelling van f 1.375. teruggegeven aan de katholieken, maar eerst in 1834 wordt Ossendrecht weer een zelfstandige parochie. De huidige r.k. kerk dateert van 1898 en is daarmee aanzienlijk jonger dan de n.h.
kerk die uit 1798 stamt en op de monumentenlijst voorkomt.
Telde Ossendrecht in 1900 nog ruim 2500 inwoners dat aantal heeft zich in de twintigste eeuw bijna verdubbeld. De middelen van bestaan zijn nog steeds: enige industrie, land- en tuinbouw (op de z.g. hogelandse gronden asperges), toerisme en dienstensector. Verder is er een oefendorp van de M.E. en de legerplaats Ossendrecht met de Wilhelminakazerne.
Monumenten: Sint Gertrudiskerk met offeraltaar van Niel Steenbergen en glas-in-loodraam van zuster Marie Adolphine; de kerk van de Ned. Hervormde Gemeente op de lijst van monumenten voor geschiedenis en kunst; de Volksabdij Onze Lieve Vrouw ter Duinen, een meditatie- en bezinningscentrum; het geboortehuis van Kaatje Dierckx (zie aldaar), waarvan het bewaard gebleven deel als zuster Marie Adolphine-kapel in gebruik is. In de Wilhelminakazerne staat een borstbeeld van Koningin Wilhelmina, vervaardigd door P. Roovers.
Recreatie: Het schilderachtige landschap noodt tot wandel- en fietstochten. Het westen biedt een vergezicht van de Ossendrechtse polders tot aan de Westerschelde en het Antwerpse havengebied. Het hooggelegen oosten met bos en heidevelden telt ook een aantal vennen in een botanisch en natuurwetenschappelijk belangrijk gebied, t.w. Groote Meer, Kleine Meer, Zwaluwmeer, Moseven e.a., alsook duinen, t.w. Kriekelare duinen, Houtduinen e.a.
Overheidsinstellingen e.d.: gemeentehuis, Dorpsstraat 16; rijkspolitiebureau, Pottenbergen 3; postkantoor, Markt 13; waterschappen, Hoogheemraadschap West-Brabant, Bouvignelaan 5, Breda, Waterschap Zuidpolder, Noordpolder en Vijdtpolder, Dorpsstraat 19, Waterschap De Noordkil van Ossendrecht, Handekenskruid 8, Huijbergen.
Nutsbedrijven: gas: Intergas, Warandelaan 2, Oosterhout; water: Watermij Zuid-West-Nederland, Anth. Fokkerlaan 8, Goes; elektriciteit: PNEM, Willemsplein 2, ’s-Hertogenbosch.
Onderwijs: peuterspeelzaal, 2 basisscholen en een LTS.
Sportaccommodaties: Ossendrecht heeft zowel een gymnastiekzaal als een sportpark.
Bron: Gemeentegids Ossendrecht; Inform. Gemeente; Brabants Nwsbl., 24-9-85; W. A. van Ham in De Heren XVII van Nassau Brabant, 1979; drs. A. E. A. van Gils e.a., Jubileum-boekje Sint Gertrudisparochie, 1984.
