Encyclopedie van Noord Brabant

Anton van Oirschot (1985-1986)

Gepubliceerd op 20-10-2020

MARKIEZEN EN MARKIEZINNEN VAN BERGEN OP ZOOM

betekenis & definitie

gedurende meer dan vijf eeuwen, van de 13de tot in de 18de eeuw hebben de heren en markiezen het gezag in Stad en Land van Bergen op Zoom uitgeoefend. De stamhuizen, die het langst aan de macht zijn geweest, zijn de geslachten Boutersem en Glymes; zij voelden zich zo verwant met Bergen op Zoom dat zij zich ..de Berghes” of ..van Bergen” gingen noemen.

De eerste heer was Gerard van Wezemaal. heer van Herselt en Kwabeke, die uit hoofde van zijn erfrecht aanspraak kon maken op een deel van de heerlijkheid Breda; zijn moeder was Beatrix van Breda, dochter van Godfried II. heer van Breda en Schoten. Een mede-erfgenaam, Raso I van Gaveren Liederkerke, eiste eveneens een deel van de erfenis op. zodoende kreeg Raso Breda en Gerard Bergen op Zoom. Uit het huis van Wezema-til stamde ook zijn erfgename Mathildis, vrouwe van Bergen op Zoom. gehuwd met Albrecht van Voorne. Deze regeerde van 1323-31 en werd opgevolgd door Johanna van Voorne. zijn dochter.

De regeringsperioden onder de geslachten Boutersem en Glymes duurden aanmerkelijk langer, respectievelijk 70 en 149 jaar: Hendrik II en Johannes van Boutersem. gevolgd door Jan I van Glymes, Jan II, Jan III en Antonius van Glymes, die in 1 533 van keizer Karel V de titel van markies verwierf. Die titel, markgraaf of markies, was slechts een eerbetoon en een beloning voor trouw aan de Bourgondische zaak.

Antonius werd opgevolgd door Jan IV van Glymes. waarna in 1567 een einde aan het bestuur van de familie van Glymes kwam.

De volgende markiezin kwam uit het huis Merode, Maria Margaretha de Merode. opgevolgd door haar dochter, Maria Mencia van Wittem, die huwde met graaf Herman van den Bergh. waarna een ander geslacht aan de macht kwam in de persoon van Maria Elisabeth I Clara van den Bergh. De korte duur van haar regeringsperiode was een gevolg van de tachtigjarige oorlog, die in 1568 begon.

De laatste families, die regeerden waren de Hohenzollerns; Henrietta Francisca van Hohenzollern, die trouwde met Frederik Maurits II de la Tour d’Auvergne. Diens zoon François Egon volgde hem op in 1675, waarna in 1708 zijn dochter, Maria Henriette de la Tour d’Auvergne markiezin werd. Deze markiezin huwde op 14-jarige leeftijd met Johan Christiaan van Palts-Sulzbach. Na haar dood in 1728 volgde haar vierjarig zoontje. Karei Philip Theodoor, haar op onder voogdij van zijn oom Karei Philip. Hij zou tevens de laatste markies van Bergen op Zoom worden. Toen hij in 1777 keurvorst van Beieren werd. verhuisde hij naar München en liet het bestuur van het Nederlands gebied over aan een geheimraad, die in Brussel resideerde.

Toen in 1795 de Franse troepen binnenvielen, lijfden zij aanvankelijk het Markiezaat in bij de domeinen van de Franse republiek: bij het vredesverdrag van 16 mei 1795 stonden zij de soevereiniteit over Noord-Brabant af aan de Staten Generaal terwijl in 1800 de domeinen werden verkocht aan de Bataafse Republiek.

In 1801 werden de domeinen overgedaan aan de Staat der Nederlanden, die ze in de 19de eeuw grotendeels vervreemdden.

Bron: W. A. van Ham. Het bezit van de heer van Bergen op Zoom.