Encyclopedie van Noord Brabant

Anton van Oirschot (1985-1986)

Gepubliceerd op 20-10-2020

KRUISLAND

betekenis & definitie

kerkdorp in de Noordbrabantse gemeente Steenbergen, vroeger gemeente Steenbergen en Kruisland geheten, gelegen in de in 1487 op last van graaf Engelbrecht van Nassau „byzonder om nutscap van onze stad ende ingezetenen van Steenbergen” drooggemaakte Kruispolder, 2917 ha groot en aanvankelijk ook als NieuwOosteland bekend. Het gebied heeft van oudsher veel van wateroverlast te lijden gehad, vooral van de dijkdoorbraak in 1288.

De inpoldering in de 15de eeuw heeft daarin verandering gebracht, hoewel het waterschap van Kruisland, Outland en de beide Cromwielen nog lang woeste gronden heeft gekend, zoals de Krabben. Tot in het begin van de 16de eeuw werd het dorp zelf gewoonlijk Engelsdorp of Engelsberg genoemd, vermoedelijk naar graaf Engelbrecht. Het dorp ging deel uitmaken van de heerlijkheid Steenbergen, die weer aan het Markiezaat van Bergen op Zoom kwam.De kerk van Kruisland werd omstreeks 1485 gesticht. In 1488 werd er een pastoor benoemd. In 1580 werd de r.k. herder uit het dorp verdreven en in 1651 werd de katholieken de kerk ontnomen, waarna in 1654 de eerste dominee kwam. Op het einde van de 17de eeuw gingen de katholieken van Kruisland op de Welberg onder Steenbergen ter kerke. De geestelijke zorg was opgedragen aan de pastoors van Wouw en van Steenbergen. In 1795 werd in het dorp zelf een nieuwe kerk gebouwd, waar-van Geertruda Schraauwen de eerste steen legde.

De katholieken, die recht hadden op de teruggave van de oude kerk, hebben daarvan afgezien. Zij wilden wel gebruik maken van de gemeenteklok, waartoe het gemeentebestuur eerst toestemming gaf, maar deze later weer introk. In 1 830 werd de kerk, die voor een groot deel in verval was geraakt, bijna geheel afgebroken en door een kleinere vervangen. De hervormde gemeente van Kruisland werd na 1880 verenigd met die van Oud- en Nieuw-Gastel. In 1885 werd de r.k. kerk van 1795 door een nieuwer gebouw vervangen. In 1944 werd de toren van deze kerk met de klok (uit 1837) door de Duitsers opgeblazen. Hij werd in 1958 herbouwd.

Kruisland werd bekend door z’n tuinbouw en fruitteelt, ook bloembollenteelt. Het dorp kreeg een zusterklooster, dat echter in 1985 door de nonnen werd verlaten.

Bron: J. B. Krüger, Gesch. Bisdom Breda (1875), A. Delahaye, Kruisland (1964).