Encyclopedie van Noord Brabant

Anton van Oirschot (1985-1986)

Gepubliceerd op 20-10-2020

EINDHOVEN

betekenis & definitie

gemeente, bestaande uit Eindhoven en de in 1920 daarbij gevoegde gemeenten Woensel, Stratum, Strijp, Gestel met Blaarthem en Tongelre met het kerkdorp Acht en de gehuchten Aarschot, de Bennekel, Biezenkuilen, Blixembosch, Bokt, Eckart, Esp, Geestenberg, Gennep, Gijzenrooy, Hagenkamp, Hoeven, ’t Hofke de Hunk, Koudenhoven, Lievendaal, Mensfort, Muschberg, Nieuw Acht, Prinsejacht, Putten, Riel, De Roosten, ’t Schoot, Sliffert, De Tempel, Urkhoven, Vaartbroek, ’t Ven, Vlokhoven, Welschap en de Zeggen.

Eindhoven heeft 195.599 inwoners (1983) en is 7909 ha groot.

Wapen: gedeeld: I in zilver een leeuw van keel; II in keel drie paalsgewijze gerangschikte posthoorns van zilver, beslagen, geopend en gemond; het schild gedekt met een vijfbladerige kroon van goud (1923). De leeuw herinnert aan de hertog van Brabant; de hoorns aan de heren van Home.

Geschiedenis: Uit vondsten uit de Steentijd, Bronstijd, urnenvelden en Romeinse tijd blijkt, dat hier reeds vroeg sprake was van bewoning. In de directe omgeving, onder Geldrop, werd o.m. een artefact aangetroffen, die als Venus van Mierlo bekend werd, van 11.000 jaar geleden. Ten zuid-westen van Eindhoven werden vele grafheuvels aangetroffen. Tijdens de invallen van de Noormannen zou aan de Dommel en de Gender een verdedigingstoren zijn gebouwd, ongeveer op de plaats van de huidige Augustijnenkerk. Woensel was al vroeg hoofdplaats van een dekenaat in Kempenland; deze streek werd vanaf de 7e eeuw gekerstend o.m. door de monniken van St.Truiden. Tot deze parochie van Woensel behoorden ook Eindhoven en Stratum.

Geleidelijk aan groeide Eindhoven uit tot een plaats, die in 1232 stadsrechten kreeg van hertog Hendrik van Brabant, alsmede het recht om weekmarkten te houden. Tussen 1380 en 1400 werd Eindhoven opnieuw van wallen en poorten voorzien, poorten aan de Demer, de Dommel en de hoek Vrijstraat-Keizersgracht. De stad werd omgeven door vijf dorpen, die later een deel van de gemeente zouden gaan vormen. Uit een akte van 1325 blijkt dat de stad zelf bestond uit de huidige binnenstad en de Grote en Kleine Berg. Eindhoven had in de strijd tegen Gelre een functie als onderdeel van de vestinggordel.

Eindhoven beschikte, op Woensels grondgebied, al vroeg over een kasteel, dat in 1420 door de heer van Eindhoven en Cranendonck, Jan van Schoonvorst, ter beschikking werd gesteld aan de kanunniken van St.Augustinus, die hier het klooster Mariënhage vestigden. Er kwam later een ander kasteel voor in de plaats, dat na de verwoesting van Eindhoven in 1486 moest worden opgebouwd. Die Haghe heeft nog een rol gespeeld in de Tachtigjarige Oorlog, bij de strijd tussen Spaanse en Staatse troepen om Eindhoven. In de jaren 1579 en 1581 leek het meer op een kazerne van voetknechten en ruiters dan op een klooster. Nadat Eindhoven aanvankelijk was gevallen namen de Spanjaarden de stad in 1579 weer in hun bezit. In 1581 werd Eindhoven echter bij verrassing weer door de Staatsen bezet.

Toen in dat laatste jaar Haultpenne het beleg voor Eindhoven sloeg staken de Staatsen die Haghe in brand. De twintig religieuzen werden gevangen genomen en gepijnigd. Nadat zij zich vrij hadden gekocht vluchtten zij naar ’s-Hertogenbosch.

Het zou tot 1628 duren voordat de gebouwen konden worden hersteld. In de generaliteitsperiode werden de kanunniken opnieuw aan vervolging blootgesteld, evenals de katholieke inwoners van de stad. Het klooster werd in beslag genomen en als woonhuis voor de rentmeester gebruikt, later door Franse troepen. Die Haghe werd opnieuw woning, totdat in 1890 het gebouw door de Augustijnen werd gekocht. Hierbij werd in 1898 een kerk gebouwd en in 1908 een gymnasium.

Het andere kasteel van Eindhoven heeft ook herhaaldelijk een rol gespeeld in de strijd om de stad. Op bevel van Parma waren er grachten en wallen bij aangelegd. In 1604 werd een deel omvergeworpen en in 1645 wordt vermeld, dat het kasteel vervallen was.

Daarvoor was de stad herhaaldelijk al belegerd, gebrandschat, geplunderd en verwoest, maar de grote stadsbrand van 1554 zorgde voor een grote ramp, toen bijna de helft van de 200 huizen, die Eindhoven telde, verloren gingen evenals het stadhuis en een deel van de kerk. Op bevel van Willem van Oranje als heer van Eindhoven werd de wederopbouw ter hand genomen. In 1609 bleken nog slechts 80 huizen bruikbaar; de stad telde toen nog maar 60 gezinnen.

In 1648 werd ook Eindhoven een deel van de generaliteitslanden. De kerk werd afgenomen; nadat de Fransen waren binnengevallen in 1672 mocht er een schuurkerk voor de katholieken worden gebouwd, die in het centrum kwam te staan.

Ook in 1702 kreeg Eindhoven herhaaldelijk wisseling van troepen, Engelsen en Staatsen, Fransen en Spaansen, terwijl tussen 1740 en 1748 het Oostenrijkse leger voor een bezetting zorgden. Mede door Jan François van Hooff, burgemeester van Eindhoven, heeft de stad nog een rol gespeeld in Bataafs Brabant. Eindhoven kreeg een grote bloei in de 19e eeuw dankzij de toenemende industrie en de ontsluiting door de aanleg van een kanaal, spoorlijnen en wegen. In 1857 kende de stad 6 textielfabrieken, 5 hoedenmakerijen, 1 spinnerij, 1 katoendrukkerij en tabaksindustrie. Na 1860 kwam de sigarenindustrie vooral naar voren, later een lucifersfabriek uit 1869, die in 1980 opgeheven werd, en in 1882 een sigarenkistenfabriek, die later bij het Picusconcern zou komen. In 1900 telde de stad 80 fabrieken, o.m. de in 1891 begonnen Philips gloeilampenfabriek, linnen- en katoenen stoffenindustrie, voeding- en genotmiddelen, hout-industrie, grafische industrie.

Philips groeide uit tot een multinational met een paar honderdduizend werknemers en vestigingen in 66 landen. Daarnaast ging ook de DAF een rol van betekenis spelen in het industriële Eindhoven, begonnen als Van Doorne's Aanhangwagenfabriek, later als van Doorne’s Auto Fabriek, die overging naar Volvo. Er werd met DAF-Trucks verder gegaan. Door de annexaties van 1920, waardoor zes gemeenten samengevoegd werden, kreeg Eindhoven 45.624 inwoners, in 1930 uitgegroeid tot 89.619.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1942 en 1943 had Eindhoven zwaar te lijden van bombardementen door de geallieerden, in 1944 opnieuw, nu van de kant van de Duitsers. Op 17 september van dat jaar werd Eindhoven bevrijd. De wederopbouw werd met spoed ter hand genomen. De stad maakte een enorme ontwikkeling door. In 1955 werd de Technische Hogeschool opgericht; in 1964 kreeg de stad haar schouwburg. Het heeft verder de beschikking over het Philips Ontmoetings Centrum met Jubileumhal, het Stedelijk Van Abbemuseum voor moderne kunst, Museum Kempenland, kunsthuis Krabbedans, het Evoluon een museum van techniek - en diverse galeries.

Verkeer: Eindhoven ligt op een knooppunt van autosnelwegen E 3, E 9, E 38, E 10; beschikt over twee spoorwegstations en heeft in Eindhoven Airport, v.h. Welschap, mogelijkheid voor burgerluchtvaartverkeer; het ligt aan het Beatrixkanaal, dat aansluit op het Wilhelminakanaal. De stad heeft een busstation Nederspoel, St.Catharinakerk uit 1867 van dr. P. J. Cuypers; Augustijner klooster Mariënhage met vleugel uit de 17e eeuw; Philips fabriekje uit 1891; diverse 19e eeuwse huizen; kasteel Eckart, nu centrum van verplegingsdorp, ged. 17e-eeuws, met boerderijencomplex uit eind 18e eeuw.

Molens: In Acht ronde stenen bergkorenmolen uit 1891; in Coll onderslag korenwatermolen De Collse molen (al genoemd begin 14e eeuw), en in Gestel onderslag korenwatermolen De Gennepermolen (genoemd in akte van 1249); boerderij Mispelhoef uit 1774 (café). Sportrecreatie: diverse sportparken, o.m. PSV-stadion, en gemeentelijk sportpark met EW-stadion; overdekte en openlucht zwembaden, sporthallen, fietscrossbaan, watersportaccommodatie met jachthaven in Beatrixkanaal; kunstijsbaan. Parken: Philips de Jong-park, Henri Dunantpark; Wandelbos Eckart; Stadswandel; ark, Philips van Lenneppark, Wandelpark de Karpen met Karpendonkseplas; Animali-vogel- en apenpark.

De stad heeft 14 hotels, 6 bioscopen en 8 galeries.

De gemeente Eindhoven is aangesloten bij het Openbaar Lichaam Agglomeratie Eindhoven, ingesteld bij Wet van 16 juni 1976, waarin elf gemeenten samenwerken.

Overheidsinstellingen e.d.: Agglomeratie Eindhoven, Herman Wittehuis, Stadhuisplein 6; gemeentehuis, Stadhuisplein 1; Arbeidsbureau, Begijnenhof 8; hoofdpostkantoor Stationsweg 1; acht bijkantoren en twintig postagentschappen; Postgiro-Rijkspostspaarbank, Geldropseweg 165; Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Oostelijk Noord-Brabant, Begijnenhof 27; Bedrijfsverenigingen SFB, Hertog Hendrik van Brabantplein 16; Detam districtskantoor, Schootsestraat 107; Bedr.ver. voor het bakkersbedrijf, le Wilakkerstraat 35; Bedr.ver. Bouwnijverheid, Keizersgracht 25; detailhandel-ambachten, Schootsestraat 109; voor het kledingbedrijf, Paradijslaan 16; Slagers- en vleeswarenbedr., le Wulakkerstraat 35; voor de tabaksverwerkende industrie, Bilderdijklaan 23; NS-station, Stationsplein en Eindhoven-noord; Vlieghaven: Eindhoven Airport (vh Welschap); Busstation Neckerspoel. Onderwijs: Technische Hogeschool met studierichtingen bedrijfskunde, wiskunde, technische natuurkunde, werktuigbouwkunde, elektrotechniek, scheikundige technologie en bouwkunde; Middelbaar: MEAO/MMO, aantal MTS-en met speciale studierichtingen elektronica en energietechniek; een Grafische school, school voor laboratoriumpersoneel; Hoger beroepsonderwijs; HEAO met o.a. studie Communicaties; HTS met informatica, bedrijfskunde en elektronica; Nieuwe Lerarenopleiding technisch beroepsonderwijs; school voor hoger lab-personeel, Academie Industriële Vormgeving; 78 kleuterscholen; 90 lagere scholen voor buitengewoon onderwijs; 78 scholen voortgezet onderwijs; Eindhoven heeft ook een internationale school l.o. in 4 talen, alsmede lyceum met Engelse afdeling.

Ziekenhuizen: drie algemene ziekenhuizen: Diaconessen ziekenhuis; St.Joseph; Catharina; een Rijkspsychiatrische inrichting; Sportaccommodaties: diverse sportparken, overdekte en openluchtzwembaden, sporthallen, jeu-de-boulesbanen, fietscrossbaan; watersportaccommodatie jachthaven Beatrixkanaal; gemeentelijk sportpark Aalsterweg met o.m. Voetbalvereniging Eindhoven; PSV-stadion. Cultuur: Stedelijk Van Abbemuseum; Stadsschouwburg met grote en kleine zaal; Philips Ontspannings Centrum; Museum Kempenland; Evoluon; Krabbedans; Openbare Bibliotheek met 13 filialen; circa 20 bioscopen. Radio-monument: in 1936 maakte Albert Termote het radio-monument voor Eindhoven: een vrouwenfiguur, die met de hand aan de mond in de verte roept. In 1927 kwam namelijk vanuit Eindhoven de eerste officiële radiotelefonische verbinding met Nederlands Oost-Indië tot stand.

Pinnemakers: spotnaam voor Eindhovenaren. Het verhaal gaat dat bij een aanval op Eindhoven de Eindhovenaren de afsluitpinnen van de stadspoorten niet konden vinden. Toen gebruikten ze daar wortels voor. De dieren aten de wortels op en de vijand kon zonder moeite de stad binnen komen.

Bron: L. Houben: Gesch. van Eindhoven, 1889; Brabants Heem: Oud Eindhoven, 1950; Leo Nouwen: Kijk op Eindhoven, 1982; Anton van Oirschot: Middeleeuwse kastelen van N.Brabant, 1981; informatie Voorl.Eindhoven.