gemeente in de Meierij van ’s-Hertogenbosch, bestaande uit de dorpen Berlicum en Middelrode. gelegen aan de Aa, met de gehuchten en buurtschappen Beekveld, Doornhoek, Heikantse Hoeve, Hersend, Kaathoven (ged.), Laar, de Loofaert, Plein en Wamberg. Vroeger werden daarbij ook genoemd: Assendelft, Hasselt, Veebeek, West-Kampen, Motven, Brand en Heikant.
Aantal inwoners: 8.402; oppervlakte: 2.480 ha (1983).
Ligging: grenzend aan Rosmalen, Nuland, Heesch, Heeswijk, Schijndel en Den Dungen. Wapen: In blauw een varken staande op een losse grond, alles van goud (1817): een zogenaamd sprekend wapen met het varken als beer.
Berlicum is vele slotjes en kasteeltjes rijk geweest: kasteel Ter Aa, kasteel Bleyendaal, de Wamberg. het Castersslotje, Beekveld, Vredendaal. Assendelft, het slotje Bergulen, het slotje Busselen en het huis Seldensathe in Middelrode.
Het herhaaldelijk verbouwde huis de Wamberg bestaat nog, evenals Vredendaal, waarde schrijver Herman de Man heeft gewoond.
Berlicum werd in het jaar 1505 door hertog Philip II verpand als een heerlijkheid aan Cornelis van Zevenbergen, met hoge en lage jurisdictie, alsmede de jacht. De verpanding werd echter naderhand weer ingelost. Berlicum werd opnieuw een heerlijkheid in 1595, nu van Jan graaf van Oostfriesland, vervolgens van de graven van Tilly. In 1660 werd ook deze verpanding, nu door de Staten Generaal, ingelost. Berlicum werd toen als heerlijkheid verkocht aan jhr. Arent van Thienen, die weer opgevolgd werd door de adellijke familie Le Lieu de Willem.
Het middelpunt van de heerlijkheid was het slot van Berlicum, het Huis ter Aa, door brede grachten omgeven. Het werd in 1820 gesloopt.
Het dorp heeft veel te lijden gehad in 1672 door de troepen van maarschalk Turenne, door overstromingen in 1740 en 1757, alsmede in 1944 door toedoen van de Duitsers. De kerk van Berlicum kwam in 1248 aan de abdij van Berne. Zij werd tot 1648 door de katholieken gebruikt, die het gebouwtje toen moesten afstaan aan de protestanten. In 1944 werd het kerkje door de Duitsers opgeblazen. De katholieken hadden, zo gauw wanneer de tijd daarvoor rijp was, een stenen schuurkerk gebouwd, die tot 1837 in gebruik bleef. In 1874 werd er bij de nieuwe kerk een toren gebouwd, die ook door oorlogsgeweld verloren ging. Berlicum heeft in de tweede wereldoorlog ook vele boerderijen verloren, doordat deze door de Duitsers geplunderd en in brand gestoken werden.
Op het grondgebied van de gemeente Berlicum waren nog meer kapellen, een in Middelrode, die ook in 1648 door de katholieken moest worden afgestaan, en die omstreeks 1850 werd gesloopt, en een in Kaathoven, de Cunerakapel, die in 1618 de relieken van fr H. Cunera uit Rhenen kreeg. Er was ook een kapel in kasteel Seldensathe.
Berlicum, beervarken:
in het wapen van Berlicum voert een beer de boventoon en daaraan heeft Berlicum zijn naam te danken: d’n beer leet um.
Berlicum, Atlanthus:
of Manboom of hemelboom, geplant door de schrijver Herman de Man (1898-1946) in Berlicum bij huize Vreedendaal. Herman de Man woonde en werkte in Berlicum.
De gemeente Berlicum is aangesloten bij het Stadsgewest ’s-Hertogenbosch. Overheidsinstellingen e.d.: gemeentehuis, Mercuriusplein, Berlicum: postbureau rijkspolitie, Dianastraat 49, Berlicum: postkantoor. Kerkwijk 1, Berlicum.
Nutsbedrijven: Waterl.mij Oost-Brabant; elektriciteitsbedrijf PNEM.
Onderwijs: vijf kleuterscholen: vier basisscholen, o.m. te Middelrode.
Sportaccommodaties: Sporthal De Brand, sporthal De Run, hockeysportpark, tennispark.
Bron: A.C. Broek: Stad en Meyery van ’s-Hertogenbosch, 1825; dr. H. van Velthoven: Brabant, een gewest in opkomst.
