gemeente in Noord-Brabant; Gehuchten: Achterste Heide, Duurendseind, Gement en Kleine Koolwijk (ged). De gemeente telt 5393 inwoners (1983) en heeft een oppervlakte van 1335 ha.
Naam: vermoedelijk afgeleid van „berga” en „haima”; resp. berg en woonplaats.
Ligging: grenst in het noorden aan de gemeente Megen, in het oosten aan de dorpen Herpen, gem. Ravenstein, in het zuiden aan Schaijk en Nistelrode, in het westen aan de gemeente Oss.
Wapen: (1816) zijnde van lazuur, beladen met St.Willibrordus van goud.
Geschiedenis: Uit vondsten uit de Bronstijd (1500-600 v.Chr.) en uit de Romeinse tijd (50 v. Chr.-250 n.Chr.) blijkt dat er in Berghem reeds sprake was van bewoning. Aan de Paalgravenlaan werden grafheuvels en een urnenveld gevonden: Romeinse vondsten trof men aan bij ’t Winkel en aan de Tussenrijtstraat in het noorden van de gemeente. Er is verondersteld, dat St.Willibrordus in deze streken het christendom heeft gebracht; hij is ook de patroon van het dorp en van de parochie, terwijl op de Osse heide zich een Willibrordusput bevindt. Oss en Berghem hadden nauwe banden met de door hem gestichte Abdij van Echternach, die hier gronden en het patronaatsrecht van de parochie Oss-Berghem bezat. In 1286 kregen de inwoners van Oss, Berghem en Duren van hertog Jan I van Brabant broeklanden in gebruik, als gemeynt.
Tot in het begin van de 19e eeuw kende men hier nog gemeenschappelijke weidegronden. Vermoedelijk beschikte Berghem reeds omstreeks 1200 over een eigen kerkje op het Bergeind. In de tweede helft van de 15e eeuw werd op dezelfde plaats de kerk gebouwd, waarvan nog een gedeelte bewaard is gebleven: het onderste deel van de toren van de Willibrorduskerk. Berghem, dat steeds tot de Osse parochie had behoord, kreeg in 1677 zijn eerste pastoor. Gedurende de generaliteitsperiode, na de val van ’s-Hertogenbosch in 1629, trokken de katholieken naar het vrije graafschap Megen en het Land van Ravenstein. Tijdens de Franse bezetting tussen 1672 en 1674 kregen de inwoners van Berghem toestemming een schuurkerk te bouwen op het Duureind (waar nu een kruisbeeld staat).
In 1800 kregen zij de parochiekerk terug. Hoewel er tot 1798 nauwe banden bestonden met Oss op bestuurlijk gebied beschikte Berghem al vroeg over een eigen schepencollege. In de 19e eeuw ontstond de gemeente Berghem. Omstreeks 1830 werd het raadhuis gebouwd. In 1845 werd begonnen met de bouw van een nieuwe kerk, waarvoor de stenen in Berghem zelf gebakken werden. In 1856 kwam de provinciale weg Oss-Herpen gereed, die door de bebouwde kom van Berghem kwam te liggen.
In 1881 kreeg de gemeente een halte voor het spoorverkeer aan de lijn ’s-Hertogenbosch-Nijmegen; de halte werd echter in de dertiger jaren opgeheven. Toen in 1884 een zusterklooster in Berghem werd gebouwd kreeg het dorp ook een katholieke meisjesschool, naast de openbare school, die in 1920 werd vervangen door een katholieke jongensschool.
In 1895 brandde de kerk, na blikseminslag, af; in 1902 werd de huidige kerk in gebruik genomen.
In 1930 werd in Berghem een nieuw raadhuis gebouwd.
Legende: Berghems heksenvrouwtje Het heksenvrouwtje in Berghem was een heksenvrouwtje, omdat ze op twee plaatsen tegelijk kon zijn, vooral ’s nachts om twaalf uur. In Berghem waren er telkens weer mensen, die het uitprobeerden: de een zat dan bij haar in het huisje te buurten en de andere hield de wacht op het kerkhof. En klokslag twaalf uur praatte ze vrolijk met de een en sloop ze voor de ogen van de ander tussen de graven rond.
Een ander vrouwtje hekste ook: ze kon met haar ogen mensen alle kanten op sturen. Als iemand in de schemering voorbij haar huisje fietste, dan stuurden haar ogen hem het water in, zonder dat hij zich kon verzetten.
Bevolking: Op het einde van de middeleeuwen telde Berghem circa 600 inwoners; in 1700 was dit aantal toegenomen tot 1055; in 1809 tot 1641; in 1850: 2090; in 1900: 2021; in 1930: 2595; in 1950: 3273: in 1983: 5393.
Het overgrote gedeelte van de bevolking is rooms-katholiek. De beroepsbevolking bestaat overwegend uit arbeiders, werkzaam in de industrie in Oss.
Van een aaneengesloten recreatiegebied Herpenduin ligt circa 192 ha op het grondgebied van Berghem.
Monumenten: Archeologische monumenten. Dit de Bronstijd dateren de grafheuvels en het urnenveld (1500-600 v.Chr.). In het noordelijke gedeelte van de gemeente bevinden zich de resten van Romeinse nederzettingen (50 v.Chr.250 n.Chr.).
De RK kerk uit 1848 brandde in 1895 volledig af. Het huidige gebouw dateert van 1902. Van de oudere kerk uit ca 1500 dateert nog het onderste gedeelte van de toren. Na de brand in 1895 is hij met een geleding verhoogd en voorzien van een naaldspits.
Dit 1825 dateert het notarishuis in classicistische stijl.
Oude boerderijen van het Brabantse type bevinden zich langs de Burg. van Erpstraat, Harenseweg en Past. van Teteringenstraat.
De gemeente Berghem is aangesloten bij het Stadsgewest Oss.
Overheidsinstellingen e.d.: gemeentehuis. Burgemeester Van Erpstraat 2; rijkspolitie groep Berghem, Burg. Van Erpstraat; postkantoor, Veldstraat 11; Waterschap De Maaskant te Oss.
Nutsbedrijven: Gas: NV Maaslandgas te Oss; Water: Waterl.maatsch. Oost-Brabant; elektriciteit: PNEM.
Onderwijs: twee kleuterscholen; twee basisscholen; gemengde leao.
Sportaccommodaties: sportzaal; sportpark; paardesportaccommodatie; schietlokaal; motorcrossterrein Zevenbergen; terrein voor hondensport.
Bron: Gemeente Berghem; Streekarchivariaat Maasland.
