Encyclopedie van Noord Brabant

Anton van Oirschot (1985-1986)

Gepubliceerd op 20-10-2020

BEEK EN DONK

betekenis & definitie

Gemeente, bestaande uit de kerkdorpen Beek en Donk. alsmede de gehuchten Bemmer, Broekkant, Donkersvoort, Groenewoud (ged.), Heereind en Karstraat; grenzend aan de gemeenten Aarle-Rixtel. Lieshout, Erp en Gemert.

Naam: Beek, door ligging aan de oevers van een rivier of beek, de Aa: Donk = hoogte in laag gelegen terrein of bij moeras, t.w. het Leek, thans geheel ontwaterd.

Wapen: 1890: gevierendeeld schild: het eerste en vierde kwartier van goud. beladen met twee vijfbladerige mispelbloemen van keel, geplaatst in de linker- en in de rechterbovenhoek en met een vrij kwartier van keel, beladen met een adelaar van zilver, gesnaveld en geklauwd van azuur: het tweede en derde kwartier van zilver, beladen met een keper van sabel, vergezeld van drie rechtshellende klophamers van keel, geplaatst twee en een.

Beek en Donk is gelegen aan de Zuid-Willemsvaart en het Wilhelminakanaal, waar beide wateren samenvloeien. De gemeente heeft 8706 inwoners (1983) en een oppervlakte van 1678 ha.

Geschiedenis: Beek en Donk vormde een heerlijkheid, die in 1392 tesamen met de chijnsen en heerlijkheden van Stiphout, Aarle en Rixtel aan Dirk de Roover werd verpand. De pandheerlijkheid werd echter ingelost. In 1643 werd zij verkocht aan het adellijk geslacht Van Leefdael, dat later een nieuwe overeenkomst sloot met de Staten Generaal en zo de heerlijkheid kon behouden. Het kasteel van Beek en Donk is aan de noordkant van het dorp gelegen. Van de oude kerk is alleen de toren overgebleven; het gebouw zelf werd op het einde van de 18e, in het begin van de 19e eeuw, bouwvallig zijnde, gesloopt.

Het dorp Beek werd in 1598 door Spaanse muiters gebrandschat en geplunderd, terwijl het opnieuw in 1672 en 1673, nu van het Franse leger, te lijden had.

Evenals in andere dorpen werd de katholieke kerk in 1648 gesloten; in 1809 werd zij teruggegeven, maar zij was zodanig in verval geraakt, dat men besloot er geen gebruik meer van te maken. In 1832 werd een nieuwe kerk gebouwd.

De familie Van Leefdael, die tot het protestantisme was overgegaan, heeft de heerlijkheid tot in de 18e eeuw in haar bezit gehad; zij werd toen verkocht aan Gérard de Jong, die in 1685 was geboren. Sinds 1719 was hij erf secretaris van Veghel en Erp en bezitter van kasteel Frisselsteyn. Het kasteel van Beek en Donk zelf is herhaaldelijk verbouwd en mogelijk gedeeltelijk ook herbouwd. Het poortgebouw stamt uit omstreeks 1500. De heerlijkheid is tijdelijk door boedelscheiding verdeeld geweest, maar zij werd door erfenis in 1809 weer herenigd. Het kasteel staat bekend onder de naam Eykenlust. De familie De Jong van Beek en Donk werd in de 19e eeuw in de adelstand verheven.

Het kerkdorp Donk is lang kerkelijk met Beek verenigd geweest, al had het reeds vroeg de beschikking over een eigen kapel, die genoemd wordt in 1422, toen een Gosewinus Model van der Donck renten aan deze kapel vermaakte. Ook deze kapel werd in 1648 gesloten. In de tweede helft van de 17e eeuw werd op enige afstand een schuurkerk opgericht. Donk is vanouds een bedevaartplaats van St.Leendert, ook toen men zich met die noodkerk, die tot 1753 in gebruik bleef, moest behelpen. Deze kerk moest toen eveneens definitief dicht.Beek en Donk is een parochie, die over twee kerkgebouwen beschikt, de St.Michaelkerk in Beek en de St.Leonarduskerk in Donk. Verder bevinden zich in en bij Beek en Donk de kloosters van de zusters van Schijndel, het St.Jozefhuis, en het missieklooster Heilig Bloed onder Aarle-Rixtel.

Bestaansbronnen: De beroepsbevolking werkt voor 70% in de industriële sector, voor 20% in de dienstensector en voor 10% in de agrarische sector. Op het industrieterrein zijn kleinschalige bedrijven gevestigd. Middelgrote bedrijven zijn Thibodraad, Van Thiel United en Apparatenfabr. Warmtebouw. Van Thiel Draadindustrie werd in 1842 opgericht; het is de grootste fabrikant van draadprodukten in Nederland. De Verenigde bedrijven Bam Thiel-United is ontstaan in 1970 door een fusie van schroefboutenfabriek en spijkerfabriek, welke laatste uit 1840 stamt.

De gemeente Beek en Donk is aangesloten bij het Streekorgaan Gewest Helmond. Overheidsinstellingen e.d.: gemeentehuis, Koppelstraat; politiebureau, Nachtegaallaan; postkantoor, Piet van Thielplein; waterschap De Aa.

Nutsbedrijven: Gas: Obragas Helmond: waterleidingmaatschappij Oost-Brabant; elektriciteit: PNEM;

Stichting Regionale Instelling voor Algemeen Maatschappelijk Werk en Gezinsverzorging De Peelrand voor het werkgebied Aarle-Rixtel, Beek en Donk, Gemert, Lieshout en Mierlo is gevestigd in Beek en Donk.

Onderwijs: drie kleuterscholen: drie basisscholen en dependance Mariëngaarde voortgezet onderwijs.

Sportaccommodaties: gymnastiekzaal, sporthal, zwembad De Koppelen.

Monumenten: Huis Eykenlust. In 1598 toen het kasteel door de Spanjaarden werd verwoest „Treurenberg” genaamd. In 1658 werd het op de oude funderingen opnieuw opgebouwd en vergroot. In 1812 en 1870 werd het kasteel verder verbeterd en vernieuwd. In 1979 werd de buitenzijde gerestaureerd. Vótir Huis Eykenlust staat de poorttoren uit ca 1500, door rondboogfries op kraagsteentjes afgesloten.

De kerktoren in Beek is overgebleven nadat de zeer vervallen kerk uit de 15e eeuw, begin 19e eeuw gesloopt werd. Het sober versierde bouwwerk heeft overhoekse steunberen, drie geledingen en een lage spits. Na instorting is de toren in 1672 herbouwd in gotische trant. Nog zichtbaar zijn sporen van kerkbouw en de toegang tot de orgelgalerij.

RK kerk, in 1933 door H. W. Valk gebouwd. In de kerk: een 15e-eeuwse houten Sedes Sapientiae, 15e-eeuw.se houten Madonna, 16e-eeuws St.Lukasbeeld, 17e-eeuwse St.-Barbara ook in hout, een eiken biechtstoel van ca 1750, enkele laat-barokke beelden en twee schilderijen op doek, 17e-eeuws.

Bron: H. N. Ouwerling: Uit het verleden van Beek en Donk, Zuid-Willemsvaart 1918; A. C. Broek: Stad en Meyery. 1825; Gemeentegids Beek en Donk 1983; Kunstreisboek van Nederland; Archief Helmond; W. van Leeuwen, Langs de oude Brabantse Kerken, 1974.