grensgemeente Baarle-Nassau/Baarle-Hertog. met kerkdorpen en gehuchten Castelré, Ulicoten. Baarle-Nassau-grens, Boschoven.
Driehuizen. Eikelenbosch. Gorpeind. Groot- en Klein-Bedaf, Loefkenshoek, Loveren, Maaijkant. Nieuwe en Oude Strumpt. Reth, Reuth.
Schaluinen. Trommel. Veldbraak, Voske en Zondereygen (onder Baarle-Hertog).Baarle-Nassau telt 5768 inwoners (1983) en is 7868 ha groot.
Wapen: 1817: in blauw drie balen van goud.
Naam: Baar zou de betekenis hebben van open plaats, terwijl le of loo de betekenis heeft van bos.
Geschiedenis: Baerle zou reeds voorkomen in een schenkingsakte uit 992 en werd toen door gravin Hilsondis van Strijen geschonken aan Thorn. Haar ouders hadden dat Baarle ontvangen als een schenking van koning Swentibold.
Op Baarle's grondgebied werden oude begraafplaatsen aangetroffen van heideplaggen, o.m. op de Bedafse heide en de Molenheide, waar urnen werden bijgezet. Er zijn hier ook Romeinse vondsten gedaan. Behalve de tienden te Baarle had de abdis de beschikking over het Huis Loven later het kasteel Bruheze genoemd, alsmede een laathof, waartoe de gronden onder Alphen, Chaam, Goirle. Weelde en Merxplas behoorden. In 992 beschikte Baarle reeds over een kerkgebouw. In 1231 beloofde de abdis van Thorn, Hildegondis. aan hertog Hendrik van Brabant dat zij de goederen te Baerle.
Gilze en bij Breda aan niemand zal verpachten zonder / voorkennis van de hertog. In 1261 kwam het patronaatsrecht aan het kapittel, wat ook in Gilze en in Geertruidenberg het geval was.
Op het einde van de 12e eeuw kwam het tot een verdeling van Baarle-onder Breda, wat later Baarle-Nassau werd, en Baarle-onder-den-hertog. wat Baarle-Hertog werd. Het eerste werd door de hertog in leen gegeven aan de heer van Breda. Op deze wijze ontstond een unieke situatie. Het centrum is het eigenlijke, thans Belgische dorp Baarle-Hertog, met een twintigtal daartoe behorende percelen, nog steeds geheel ingesloten in de tot het Nederlands gebied behorende Baarle-Nassau. Baarle-Hertog is het oudste deel van het dorp. Nassau werd later ontgonnen en bebouwd.
Bij de vrede van Munster in 1648 werden elders de hertogelijke delen geannexeerd, maar alleen in Baarle bleef de scheiding bestaan. Baarle-Nassau werd een deel van de generaliteitslanden, terwijl Baarle-Hertog bij de zuidelijke Nederlanden bleef behoren. In de grensovereenkomst tussen Nederland en België van 1843 werd geconstateerd, dat er dertig Belgische enclaves in Baarle-Nassau lagen. Er werd toen bepaald als volgt: „Aan genoemde gemeenten, Baarle-Nassau en Baerle-Hertog, gekomen, wordt de grens onderbroken, tengevolge van de onmogelijkheid om ze zonder onderbreking vast te stellen.” De grens begint weer op het aanrakingspunt der gemeenten Meerle en Chaam met het grondgebied van Baerle-Hertog en Baarle-Nassau. Het betekent dat de grens over een afstand van meer dan 36 km niet werd getrokken.
Hierin is geen verandering gekomen, ondanks verschillende pogingen, die ondernomen werden om de kwestie-Baarle op te lossen. Na de eerste wereldoorlog stond deze zaak op de agenda van de besprekingen tussen Nederland en de geallieerden, maar het punt kwam niet aan de orde. In de crisisjaren, toen de smokkelarij enorm toenam, werd weer voor sanering gepleit, maar opnieuw tevergeefs.
In de generaliteitsperiode beschikte Baarle over een kerk, die op Zuid-Nederlands grondgebied stond, onder Hertog. Tijdens de Franse Revolutie werd de kerk gesloten. Er werd toen dienst gedaan in een brouwerij. Daarnaast kende Baarle nog de St.Salvatorkapel te Nijhoven en de kapel te Ulicoten, dat in 1803 een zelfstandige parochie werd. Bovendien was er nog een kapel in Zondereygen, voor het eerst genoemd in 1464, en vanaf 1842 een eigen parochie. Te Looveren had men de kapel van OL Vrouw van Loreto van 1663-1783.
De St.Remigiuskerk in Baarle-Hertog werd eind 1942 tot monument verklaard. Baarle-Nassau heeft de beschikking over een eigen kerk, nadat deze parochie in 1860 was opgericht. De kerk kwam in 1879 tot stand.
Begin oktober 1944 werden de beide Baarle’s bevrijd door de le Poolse Pantserdivisie, maar eerst na een hevige strijd. De kerken werden in puin gelegd; ook het klooster van de paters van de H.Geest liep grote schade op, evenals het gehele centrum, waarbij ook persoonlijke slachtoffers vielen.
Baarlese toortenrapers: scheldnaam voor de mensen uit Baarle, omdat die paardenmoppen verzamelden, want ze dachten dat die wat waard waren.
Toerisme: Toeristisch opmerkelijk is de wonderlijke situatie van de Belgische en Nederlandse enclaves, waarbij het voorkomt, dat de grens dwars door een woonhuis en café loopt. Dicht bij de Belgische grens ligt het landgoed Schaluinen met heide en naaldhout. Hierbij is ook een stationnetje gebouwd ten behoeve van de (inmiddels weer v.m.) stoomtrein in het toeristenseizoen, vanuit Tilburg.
De gemeente Baarle-Nassau is aangesloten bij het Stadsgewest Breda.
Overheidsinstellingen e.d.: gemeentehuis, Singel 1; postkantoor, St.Annaplein; politie-postbureau, Gorpeind.
Nutsbedrijven: Gas: Intergas Oosterhout; water Waterleidingmaatschappij Noord-West-Brabant tc Breda; elektriciteit PNEM.
Onderwijs: twee kleuterscholen, twee basisscholen en een MAVO in Baarle-Nassau; een kleuter- en een basisschool in Ulicoten. Sportaccommodaties: Sportzaal De Lichtert; sportpark Boshoven.
Bron: J. v.d. Broek: Bijdragen tot de gesch. van Baerle, 1945; dr. F. A. Brekelmans: De Belgische enclaves in Nederland. 1965.
