gemeente in Noord-Brabant, bestaande uit de dorpen Aarle en Rixtel en de gehuchten en buurtschappen Croy. Geeneind, Groenewoud, Heikant, Kruisschot.
Laar, Scheepstal, (deel van) Stiphout, Strijp en Wolfsputten.Ligt ten noorden van Helmond aan de Zuid-Willemsvaart en de Aa. Aarle-Rixtel telde in 1815 ongeveer 1030 inwoners, van wie het overgrote gedeelte katholiek was. In 1965 kwam het aantal inwoners op 3900, van wie 98% RK: in 1983 telde Aarle-Rixtel 5356 inwoners. De gemeente was in 1965 1408 ha groot; na enige grenswijziging kwam het aantal ha op 1677. Naam: verondersteld wordt dat de naam Aarle duidt op de ligging aan de Aa. Voor Rixtel: dat deze plaats rijk zou zijn (geweest) aan kastelen.
Wapen: vastgesteld in 1817: in blauw streepkruis, in elk kwartier een leeuw, alles van goud; ter rechterzijde van het schild staande op een grond een beeld van Maria, gekroond, houdende in de linkerarm het kindje Jezus, alles van goud.
Geschiedenis: Aarle werd met Rixtel, Stiphout en Beek in 1392 verpand als heerlijkheid; in het begin van de 16e eeuw behoorde deze aan het adellijk huis Van Oudaert, die haar in bezit hield totdat de verpanding in de tweede helft van de 17e eeuw werd ingelost en Aarle-Rixtel een statendorp werd. Vroeger bevonden zich hier diverse adellijke woningen zoals het Huis ter Semesse, het Huis ter Hurckens en het Huis ter Strijp. Aanvankelijk zou ook het kasteel van Croy tot het rechtsgebied van Aarle-Rixtel hebben behoord. Later viel het onder Stiphout, totdat het bij de jongste grenswijziging bij Aarle-Rixtel werd gevoegd. Onder Rixtel vond men vroeger het adellijk goed het Gulden Huis; hier zou ook het kasteel van de pandheren hebben gelegen, evenals het kasteel of klooster van de Tempeliers, een ridderorde opgericht in 1118, vernietigd in 1312. De goederen kwamen toen aan de Malthezer ridderorde.
Aan het Gulden Huis waren speciale voorrechten verbonden, die in 1386 door hertogin Johanna van Brabant, in 1482 door keizer Maximiliaan en in 1656 ook door de Algemene Staten bevestigd werden. De inwoners van Aarle-Rixtel hadden van de hertog van Brabant, voor bewezen diensten, recht van jacht en visserij verkregen, terwijl hertog Jan II in 1300 ook gemene hei- en weilanden aan de ingezetenen van Aarle-Rixtel en Beek had uitgegeven. In 1598 werd Aarle door muitende Spaanse soldaten gebrandschat en het werd het zelfs gedeeltelijk door Franse soldaten afgebrand. Het dorp Aarle bestaat uit bebouwing aan weerskanten van een lange straat, t.w. het Dorp en de Kauwenberg. In het midden van die straat bevinden zich de waterstaatskerk en het raadhuis.
Aarle-Rixtel staat ook bekend als bedevaartplaats van OL Vrouw van Aarle in ’t Zand, het wonderbeeld in de kapel bij het klooster Mariëngaarde, welke devotie omstreeks 1500 begon, toen het kapelletje werd gesticht, dat door de oorlogen werd vernield maar in 1597 werd herbouwd en in 1608 werd vergroot. Oorspronkelijk waren Aarle en Rixtel twee afzonderlijke nederzettingen en hadden beide ook een eigen parochiekerk, die in 1648 van de katholieken afgenomen werden en in verval raakten. Later werden tussen de twee dorpen in een schuilkerk in gebruik genomen. In 1846 kreeg Aarle zijn waterstaatskerk. naar ontwerp van E.C.B. Ridder van Rappard.
In de Hoogakkers bevindt zich nog een stenen hagelkruis op de viersprong van landwegen, dat moet dienen tot wering van natuurrampen.
In 1906 werd in Aarle-Rixtel het moederhuis gevestigd van de Missiezusters van het kostbaar Bloed, een congregatie die in 1823 was gesticht en zich ook ging richten op onderwijs en verpleging.
Plunderd en in 1672 leed het dorp opnieuw grote verliezen door de Franse troepen.
Sinds 1782 bestaat er de Klokkengieterij Petit en Fritsen. Aarle-Rixtel kende ook twee torenuurwerkfabrieken. Dank zij de ligging aan het kanaal kwam er meer industrie, textiel, tricotage, puddingpoeder, karton en kunstmolenstenen. Daarin is inmiddels wel enige wijziging gekomen.
Een groot deel van de bevolking is nog werkzaam in de landbouw.
De gemeente Aarle-Rixtel is aangesloten bij het Streekorgaan Gewest Helmond met de gemeenschappelijke diensten sociale werkvoorziening, onderwijskundig centrum, ambulancedienst gewest Helmond en dienst woonwagenzorg. Onderwijs: 2 kleuterscholen, 2 lagere scholen. Sport en recreatie: div. sportvelden, tennis-ver. De Hut, watersport Z.Willemsvaart en Wilhelminakanaal, gemeenschapshuis De Aar; Oostzijde: bosgebieden De Biezen en Milschot (63 ha).
Monumenten: De RK Kerk is een waterstaatskerk (zie verder onder Geschiedenis) door E.C. B. Ridder van Rappard in 1846 gebouwd. De zijbeuken zijn van later datum. Het meubilair in baroktrant dateert uit de bouwtijd. In 1961 is de kerk gerestaureerd.
Kapel van OL Vrouwe in ’t Zand. Kapelletje stamt uit het begin van de 16e eeuw. Het koor is lager dan het schip. In de kerk zijn te zien: een OL Vrouwebeeldje in 15e eeuwse trant, een triptiek uit 1518. Op het middenpaneel zijn afgebeeld OL Vrouw met Kind en de H.Johannes, op de luiken de stichters. Het werk stamt uit de omgeving van Jacob Cornelis van Oostzanen.
Hervormde Kerk. Eenvoudig zaalkerkje 1847. De architect is A. van Veggel.
Bron: A. C. Broek: Stad en Meijerij, 1825; P. G. Bins. Pr.Toer.gids 1965; dr.
H. v. Velthoven: N.-Br. een gewest in opkomst, 1949; Kunstreisboek van Nederland.
