Encyclopedie van Friesland

Prof. Dr. J.H. Brouwer (1958)

Gepubliceerd op 22-01-2020

SCHANS

betekenis & definitie

Tegen de Spanjaarden onder F. Verdugo liet Willem Lodewijk S.en aanleggen (ca. 1593): de Zwartendijkster of Eener S. op de weg Norg-Bakkeveen (nog intact), de Fr.

Palen-S. op de weg MarumUreterp en de Breeberg-S. tussen Donkerbroek en Duurswoude (geslecht).De zee-S. bij Oostmahorn (aangelegd door B. Entens, 1567) en die van Monnikezijl en Kollum behoorden ook tot dit verdedigingssysteem. Aan de zuidgrenzen kwamen de S.en Bekhof (bestaat nog gedeeltelijk; eigendom van It Fr. Gea), Slijkenburg en De Blesse. Verder waren er versterkingen te Lemmer, Hindeloopen en te Sotterum bij Makkum (zie Hidde Sybrands). In het binnenlands, en te Oldeboorn, Joure, Rottum, Terband en Oudeschoot.

Deze primitieve forten zijn in de oorlog van 1672 (zie Bisschopsgraven; Galen, C. B. van) met succes gebruikt en nog vermeerderd. Zo kwamen aan de oostkant van Lwd., even voorbij de Grote Wielen (nu nog:S.er-brug), de S.en ‘Albertine Agnes’ en ‘Hendrik Casimir’.

De Fr. of Lindelinie begon aan de Zuiderzee, volgde de Linde tot Blessebrug, vandaar noordwaarts naar de Tjonger en de Schoterbrug, dan over Heerenveen en Terbandsterschans naar Gorredijk en zo naar Breeberg, Zwartendijk en Fr. Palen. Er waren o.a. bij Oldeberkoop, Makkinga, Voorwerk bij Trimunt thans verdwenen S.en. zie Tolheksbos.

Zie: W. Eekhoff, Beknopte gesch. van Frl. (1851), 201, 273, 282; W. E. v. Dam v. Isselt, De verdediging van Frl. in 1672-73 (1931); Historia vi (1940), 12-15; Fr. Plaknammen II, 93; Leeuw. Cour. (28.5.1955).