(Fr.: Menameradiel). Gem. in het noordwesten, vroeger de eerste grietenij van Westergo.
Tot de gem. behoren naast de hoofdplaats Menaldum de dorpen: Beetgum, Berlikum, (Klooster-)Anjum, Blessum, Boksum, Deinum, Dronrijp, Engelum, Marsum, Schingen, Slappeterp en Wier. WAPEN : ‘In azuur een liggende, omziende eenhoorn van zilver, vergezeld in de rechterbovenhoek van een schelp van goud, in de linkerbovenhoek van een ruit van zilver en aan de schildpunt van een bladerloze gouden eikel, de steel omlaag.
Het schild gedekt met een gouden kroon van vijf bladeren.’ -> Grietenijwapens.BEVOLKING. In 1714 3742 inw.; 1848 7646; 1880 10709; 1900 10054; 1958 10629. De beroepsstructuur (1947) geeft de volgende cijfers: landbouw 2179, nijverheid 856, handel en verkeer 701, huishoudelijke diensten 311, overige beroepen 298 personen. De nijverheid bestaat in hoofdzaak uit de fabricage van zuivelprodukten (fabrieken te Berlikum, Dronrijp en Marsum) en een steenfabriek bij Schenkenschans. De handel in agrarische produkten is belangrijk (o.a. aardappelen). Berlikum is de belangrijkste plaats van M.
TAAL. In 1955 werden van de 1466 lagere-schoolkinderen 1390 onderzocht: 99 pct. was Fr.-talig. KERKELIJKE EN POLITIEKE SITUATIE. Ned. herv. 5332, geref. 2567, doopsgez. 320 (Berlikum), r.k. 651 (Dronrijp), overige gezindten 172, buitenkerkelijk 2286 personen (cijfers 1947). Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer in 1956 werden uitgebracht op
P. v. d. A. 2835, A.R.P. 1356, C.H.U. 804, V.V.D. 658, C.P.N. 67, K.V.P. 311 stemmen, rest op kleine partijtjes. De gemeenteraad telt 15 leden: 7 P.v.d.A., 3 A.R.P., 2 C.H.U., 2 V.V.D., 1 K.V.P. (1958).
VORM EN LIGGING. De gem. heeft de grootste breedte van O. naar W. (ca. 11 km), de grootste breedte van N. naar Z. is ca. io km; de totale opp. bedraagt 78,72 km. M. wordt in het noorden begrensd door Het Bildt, in het oosten door Leeuwarderadeel en Lwd., in het zuiden door Baarderadeel en Hennaarderadeel, in het westen door Franeker, Franekeradeel en Barradeel.
HOOGTE VAN DE BODEM. Naast een aantal delen die —N.A.P. liggen, varieert de hoogte van M. van ca. 0,2 tot ca. 1,4 N.A.P. De bodem stijgt naar het noorden (grens met Het Bildt). Bij Menaldum ligt de Hege Wier (6,3 m) ( Wier), een restant van een oude vluchtheuvel of vesting. In de gem. lagen eertijds ruim 50 terpen. De voornaamste waterschappen zijn: Beetgumer—Engelumer Nieuwland, Berlikumerpolder, Boksum, Deinum, Drie Dorpen, Engelumerpolder, Hatsum, Hemmema, Marsumerpolder, Miedtille, Noorderpolder, Westerpolder, Zuidoosterpolder.
GRONDSOORTEN. M. behoort tot het kleigebied van Frl. In de gem. zijn verschillende grondboringen verricht, waarvan die te Dronrijp (in grote lijnen) het volgende resultaat opleverde: 0-1 m bruine grond, 1-8 m blauwe klei, leem en bruin veen, 8-22 m zanderig leem met schelpen, groen leem met stenen, 22-32 m taai keileem, verder zand en kiezel (de boring ging hier tot 49 m; diepere boringen vonden plaats te Marsum).
GEBRUIK VAN DE BODEM. De voornaamste bestaansbron is de veeteelt (66,7 pct. van de gem. is grasland) met veefokkerij. Daarnaast is de akkerbouw van belang (ca. 27,2 pct. van de cultuurgrond). De tuinbouw neemt 6,1 pct. in beslag; Berlikum is hier het centrum (aardappelen, grove groenten) en heeft een belangrijke veiling. Voornaamste landbouwgewassen: aardappelen (535 ha), voederbieten (287 ha), tarwe (273 ha), suikerbieten (190 ha), haver (149 ha), vlas (142 ha), peulvruchten (59 ha), koolzaad (25 ha), gerst (23 ha). De veestapel omvatte in 1956 10401 runderen, 545 paarden, 2907 schapen, 434 varkens, 6352 hoenders.
VERKEERSWEGEN. De voornaamste wegen zijn de Harlingerstraatweg en de op de oude zeedijk aangelegde weg van Marsum naar de Mooie Paal. Het personenvervoer geschiedt door de L.A.B.O.-busdiensten in het noorden van de gem., door die van de
L.A.B. in het zuiden, terwijl de N.T.M.-N.A.C.O., langs Marsum en Dronrijp, van Lwd. naar Alkmaar rijdt. Het vrachtvervoer vindt plaats door middel van de Ned. Spoorwegen en transportbedrijven.
GESCHIEDENIS. M. heeft vele belangrijke staten gehad, waarvan alleen Heringa-state (Popta-Slot) nog in alle luister prijkt. Uit de geschiedenis van M. zijn twee veldslagen te vermelden: de slag op de Menaldumer Mieden (1397) en de slag bij Boksum (1586). Zie: Reg. Leeuw. Cour., 54; Repert', 202. B.,H.S.
