Lectuurvoorziening, opgezet met de ideële doelstelling van ontwikkeling van de bevolking. Initiator was omstreeks 1800 al de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen, die in de vele departementen ook het lezen trachtte te bevorderen.
Omstreeks 1900 kwam een nieuwe leeszaalbeweging op gang, vooral gestimuleerd door links-liberalen, vrijzinnig-democraten en socialisten. In Groningen werd in 1903 een vereniging opgericht, die nog in datzelfde jaar een leeszaal realiseerde. In andere gemeenten waren soortgelijke initiatieven: in Appingedam kwam in 1911 een leeszaal door toedoen van de Nutsspaarbank. De Fransema-collectie werd daar ook ondergebracht. De lectuurvoorziening ten plattenlande werd in 1919 ter hand genomen door de Provinciale Bond van Openbare Leeszalen en Bibliotheken, de voorganger van de huidige Provinciale Bibliotheek Centrale.Lit.: M.G. Buist, Drieluik. De openbare leeszaal en bibliotheek te Groningen ... 1903-1986 (Groningen 1987).
