Economische encyclopedie

D.C. van der Poel (1940)

Gepubliceerd op 21-01-2020

Kartel

betekenis & definitie

Vereeniging van- of overeenkomst (conventie) tusschen juridisch en economisch zelfstandige ondernemers tot geheele of gedeeltelijke opheffing van wederzijdsche concurrentie. Voor beheersching van de markt, welke meestal het doel der K.-vorming is, is het noodzakelijk dat het K. een overwegende meerderheid van de ondernemingen, voorzoover zij het betreffende marktgebied bestrijken, omvat.

De economische zelfstandigheid der betrokken ondernemingen onderscheidt het K. van het concern en de trust. Deze zelfstandigheid blijft ook bewaard waar de samenwerking bij de afzet zoo ver gaat dat een gemeenschappelijk verkoopkantoor wordt gevormd dat de bestellingen volgens vastgestelde regels over de aangesloten ondernemingen verdeelt (syndicaat).De K.-overeenkomst kan betrekking hebben op de leveringsvoorwaarden (conditie-K.) en prijzen (prijs-K.), op onderlinge verdeeling van het afzetgebied (gebiedsen export-K.) of op de omvang van ieders aandeel (contingent, quota) in de productie of export, enz. Ook voor uitschakeling van concurrentie of beheersching van de markt bij inkoop kan een K. (inkoop-K., inkoop-syndikaat) worden gevormd. Ook bij vrije beroepen komt kartelleering voor. Internationaal bestaan K. op verschillend gebied.

Een K. komt vooral gemakkelijk tot stand waar de concurrentie beperkt is tot een overzichtelijk aantal ondernemingen en geen wijdvertakte en gedifferentiëerde productie plaats vindt, bijv. bij de productie van grondstoffen, gespecialiseerde apparaten, mijnbouw, verkeersondernemingen, enz. Ook protectie, die de buitenlandsche concurrentie uitschakelt of belemmert begunstigt K.-overeenkomsten betreffende de binnenlandsche afzet. Hoewel als uitsluitend doel niet noodzakelijk, is prijsverhooging of handhaving van relatief hooge prijzen door het K., vooral daar waar de monopoliepositie door het ontbreken van de mogelijkheid tot substitutie of beperking van het verbruik sterk is, naast de besparing door het wegvallen van de concurrentie, in vele gevallen het gevolg. Ook kunnen in dit geval weinig rendabele bedrijven tengevolge van de beschermende werking van het K. in stand worden gehouden, waardoor de gemiddelde maatschappelijke productiekosten ongunstig worden beïnvloed. In verschillende landen zijn wetten tot stand gekomen tot het tegengaan van maatschappelijk nadeelige gevolgen van kartelleering (antitrustwetten in de U.S.A.). Anderzijds zijn K. in vele gevallen zoowel van socialistische als fascistische zijde aanvaard in verband met hun ordening der marktverhoudingen en betere aanpassing van de productie en de vooral van fascistische zijde gewaardeerde mogelijkheid van organisatie en versterking van het middel- en klein-bedrijf, waarbij een zekere analogie met de vroegere gilden niet vreemd is.

In dit verband gaat de nieuwe K.-politiek in Duitschland in de richting van waardeering van de K. naar hun algemeene invloed op de nationale economie en kunnen, volgens de wet van 1933, K. zoowel in algemeen belang worden opgeheven als algemeen verbindend of verplicht verklaard, en onder toezicht der betreffende instanties tot stand worden gebracht (ZwangsKartelle). In Ned. gaat de mogelijkheid tot het verbindend of onverbindend verklaren van ondernemersovereenkomsten (zie: Verbindendverklaring) in de zelfde richting, al houdt deze nog geen gedwongen kartelleering in.

Lit.: R. Liefmann, Kartelle und Trusts, 8ste 1930 ; id. Kartelle, H. d. & ; R. Pas80w, Kartelle, 1930 ; Fischer-Wagenführ, Kartelle in Europa, 1929; Trade association activities in America, U.S. Dep. of Commerce; Trade associations, Nat. Conference Board, 1925; Ertel, Int. Kartelle und Konzerne der Industrie, 1930. zie: Ook Concentratie.