Economische encyclopedie

D.C. van der Poel (1940)

Gepubliceerd op 21-01-2020

Energie

betekenis & definitie

De beschikbare E. heeft als noodzakelijke hulpstof der krachtmachines steeds een groote veelal bepalende invloed gehad op de nationale en internationale ontwikkeling en verdeeling van de industrie, en de ontwikkeling van de techniek heeft hierbij vaak, in verband met nieuwe mogelijkheden, tot belangrijke structuur-wijzigingen geleid. De beschikbare E. is van groote economische beteekenis, daar deze in verbinding met voldoende arbeidskracht ook bij noodzakelijke invoer van grondstoffen de grondslag voor industrie kan vormen, hoewel deze alleen bij direct gebruik van waterkracht strikt aan de E.-bron gebonden is.

De verdeeling der E.-bronnen is door de natuur (geologisch) bepaald. (Windkracht klimatologisch, maar deze is van weinig beteekenis).

Onderscheid tusschen primaire E.: wind, water, steenkolen, turf, hout, petroleum, en afgeleide E.: met behulp van de primaire E. verkregen stoom, gas, electriciteit en veredelde producten, is van weinig belang, daar het voortbrengen van de primaire E. in vele gevallen technisch weinig minder of even gecompliceerd is als van de afgeleide.

Behalve een relatief sterke toeneming van de vloeibare brandstoffen en vervanging van stoommachines door explosiemotoren, is een merkwaardige, ver doorwerkende structuurverschuiving te constateeren in verband met de ontwikkeling der electriciteit. Terwijl de stoommachine het hoogste rendement eerst bij een zekere omvang geeft en daardoor technisch centraliseerend werkt, maakt de electrische kracht door de gemakkelijke en economische toepassing in kleine hoeveelheden, gemakkelijk transport en de afwezigheid van rook en roet, een sterke decentralisatie van de industrie mogelijk, waardoor het klein- en middelbedrijf een nieuwe technische basis heeft gekregen. Hierdoor is tevens, waar electrische kracht in ruime mate beschikbaar is, een groote plaatselijke spreiding van de industrie mogelijk. Zwitserland vertoont op deze grondslag, naast zijn groote electrische en electrolytische industrie, een sterke verspreiding van industriëele bedrijven en een belangrijk electriciteitsverbruik door de landbouw.

Daar bij de huidige stand van de techniek electriciteit nog moeilijk kan worden bewaard, is de productie weinig elastisch in die zin dat de daarvoor benoodigde apparaten op het maximum verbruik berekend moeten zijn en bij verbruik daar beneden gedurende een deel van de dag niet ten volle worden benut. Compensatie van het top-verbruik in de steden gedurende de avond door verbruik overdag ten behoeve van de landbouw en landelijke industrie is daarom van groot belang. In verband hiermede staat ook het streven naar zoo groot mogelijke, onderling gekoppelde, streek-netten.

Een voordeel van de door waterkracht verkregen electriciteit is dat deze E.-bron onuitputtelijk is, terwijl de in de bodem aanwezige E.-bronnen zich niet aanvullen en dus, voorzoover geen nieuwe worden ontdekt, steeds afnemen. De zeer ongelijke verdeeling der E.bronnen, evenals van bijna alle belangrijke grondstoffen over de wereld, maakt een zoo ruim mogelijke internationale uitwisseling van deze en de daardoor verkregen producten, noodzakelijk. Inplaats daarvan zien wij echter een toenemend streven naar absolute beheersching (zie: Imperialisme) en zich onafhankelijk maken door het gebruik van surrogaten (zie: Autarkie).

Lit.: zie: Grondstoffen.