verband tussen oorzaak en gevolg. Een verband is pas causaal wanneer de oorzaak daadwerkelijk verantwoordelijk is voor het optreden van het gevolg.
Samenhang alleen is niet voldoende om een oorzaak-gevolgrelatie vast te stellen. Het is wel een eis: als er geen (significante) samenhang is, dan kan er ook geen oorzaak-gevolgrelatie zijn. Hoe kan dan worden vastgesteld dat het ene het andere veroorzaakt?
Het vaststellen van een causaal verband is een lastige opgave. Wel zijn er enige aanwijzingen. Ten eerste: de oorzaak moet in de tijd voorafgaan aan het gevolg. Dus als er een causaal verband wordt vermoed, dan wordt gecontroleerd of de twee zaken samen opgaan en welke van die twee in de tijd als eerste voorkwam.
De volgende stap is de vraag of het gerechtvaardigd is zo’n causaal verband te vermoeden. Is het aannemelijk? Daarvoor zijn kennis van theorieën en onderzoek nodig. Je zal je dus moeten verdiepen in het onderwerp en je kennis bijhouden. Een theorie kan bijvoorbeeld een causaal verband voorstellen tussen twee zaken, maar kan het niet bewijzen. Daarom is er onderzoek nodig om de houdbaarheid van die theorie te toetsen.
De meest betrouwbare manier om zo’n theorie te toetsen is via experimenteel onderzoek. In zo’n experiment worden er twee groepen gecreëerd: een experimentele en een controlegroep. Deze twee groepen moeten zoveel mogelijk gelijk zijn in samenstelling en omstandigheden, behalve wat betreft de oorzaak. Bij de controlegroep komt de oorzaak niet voor, bij de experimentele groep wel. Alle andere zaken moeten zoveel mogelijk gelijk zijn; dan pas is er enige zekerheid dat een gevolg ook daadwerkelijk toegeschreven mag worden aan de oorzaak.
