De USSR komt na Frankrijk en Italië als wijnproducerend land op de derde plaats; het produktievolume en de oppervlakte van zijn wijngaarden breiden zich nog steeds uit. Gedurende de 10 jaren die voorafgingen aan de Tweede Wereldoorlog, welke enorme verwoestingen aanrichtte, bedroeg de gemiddelde produktie 5 miljoen hl per jaar terwijl dat op het ogenblik 25 miljoen hl is, bijna het dubbele van de Amerikaanse produktie.
De wijnindustrie is in Rusland altijd een belangrijke economische activiteit geweest, vooral aan de oevers van de Zwarte Zee. Bovendien besloot de regering na 1930 om de wijnbouw uit te breiden in de gebieden die daar van nature heel geschikt voor waren, met name Armenië, Azerbaidzjan, Georgië, d.w.z. het gebied aan de voet van de Kaukasus tussen de Zwarte Zee en de Kaspische Zee, en de Krim. In 1948 was het wijngaardoppervlak reeds het drievoudige van dat van vóór de Revolutie, namelijk 4000 ha, terwijl het tegenwoordig al groter is dan 1 250 000 ha. Het land importeert bijna 8 miljoen hl - voornamelijk Algerijnse - wijn en exporteert meer dan 700 000 hl. Het verbruik per hoofd van de bevolking bedraagt 15 liter per jaar en de regering moedigt het drinken van wijn aan in de hoop daarmee de enorme consumptie van sterke drank te kunnen terugdringen, want de Russen zijn de grootste alcoholverbruikers ter wereld. De stijging van de produktiecijfers is voor een deel het gevolg van de uitbreiding van het Russisch grondgebied, met name door de annexatie van Moldavië dat tussen de 2 wereldoorlogen de Roemeense provincie Bessarabië was.
Daar zijn altijd grote hoeveelheden wijn geproduceerd, vooral rond de hoofdstad Kichinef. Deze wijnen waren indertijd bekend onder de naam Bessarabie. Ze werden voor een deel ook gemaakt in de buurt van de mondingen van de Dniestr, in de streek die tegenwoordig Bielgorod Dniestrovskiy heet en vroeger Akkerman, onder welke naam de wijnen ook bekend waren. Dit district behoort nu tot de Oekraïne.
De produktie van mousserende wijnen neemt in de expansie-plannen voor de wijnbouw een grote plaats in. Er worden 100 miljoen flessen per jaar van geproduceerd. De beste is de Kafïïa, die in de Krim wordt gemaakt. Een andere categorie, die er veel op lijkt maar niet van hetzelfde niveau is, komt van het wijnbouwerscollectief Abrou-Dursso in Krasnodar, vlak bij de Zee van Azov, een district dat in de Russische wijnbouw altijd een belangrijke plaats heeft ingenomen. Deze wijn is dezelfde als de witte Abran, die soms ten onrechte tot uit een meer westelijk gelegen gebied de Rrimwijnen wordt gerekend maar die komt.
IN DE USSR TOEGESTANE HERKOMSTBENAMINGEN
Wijndistrict Druiverassen en plaatsnamen Type
KRIM (MASSANDRA COMBINAAT) Sémillon Oreanda Droge witte
Riesling Massandra Aligoté Ay-Danil Cabernet Livadia Droge rode
Saperavi Massandra Bordo Ay-Danil Witte Muskaat Massandra Witte Muskaat Livadia Zoete dessert
Roze Muskaat Gourzouf Zwarte Muskaat Kuchuk- Rode dessert
Lambat
Witte Muskaat Kastel Roze Muskaat Alupka Roze dessert
Tokay Ay-Danil Tokay-Alouchta Pinot gris Ay-Danil Dessert
Aiou-Dag Rode Muskaat
Sou-Dag Soort witte port
Livadia Alupka Soort rode port
Kuchuk-Lambat
Alouchta
Kuchuk-Uzen Massandra Massandra Soort Madera
OEKRAÏNE Riesling Witte
Aligoté
Cabernet Rode
KRASNODAR (ABRAU-DURSSO Combinaat) Riesling Abrau Droge witte
Riesling Anapa
Cabernet Abrau Droge rode
GEORGIË Tsolikohouri
Sémillon
Kahouri Droge witte
Tibaani
Téliani
Mukuzani Rode
Napuréouli
Ousahelohouri
Tchakhavéri
Tvichi
Psou Witte dessert
Tetra
Ahméta
Hvantchkara
Kindzmaraouli Rode dessert
Wijndistrict Druiverassen en plaatsnamen Type
GEORGIË Ahachéni
Eniséli
Gremi
Vartsihé
Tbilisi Eau-de-vie
AZERBAIDZJAN Matrassa Rode
Akastafa Soort witte port
Kara-Tachanakh Witte dessert
Chemakha
Kurdamir Rode dessert
ARMENIË Etchmiadzine
Voskévaz Witte
Aréni
Norachéne Rode
Achtaraque Soort sherry
Aligéchate Soort rode port
Arévchate Rode aperitief
Dvine
Erévan
Arménia
Nairi Eau-de-vie
KAZAKHSTAN Ak-Kainar Mousserende witte
Issik Witte
Chirine Aperitief, dessert
Kazakhstane
Tselinnoe
Ak-Boulak
Muscat Violet
KIRGIEZIË Muskaat van Kirghiz Witte dessert
Muscat Violet
Cabernet Kirghizstan Rode
Ala-Too Soort rode port
TADZHIKISTAN Taifi Soort port
Tadzhikistan Soort rode port
Vakche Rode dessert
Chirine
Gontchi
Guissare
Djaousse Dessert
TOERKMENISTAN Térbache Dessert
Yasman-Salik
Goulistane
Kopetdague Aperitief
OEZBEKISTAN Uzbekistan Rode
Aléatiko
Umalak
Bouaki Witte dessert
Farkhad Soort rode port
BESSARABIË COMBINAAT Pinot Witte
Aligoté
Bordo (waarschijnlijk Cabernet) Rode
TEMPELHOF COLLECTIEF Riesling Sylvaner Witte
Voornaamste wijnbouwgebieden
Op enkele vrij onbeduidende uitzonderingen na wordt bijna alle wijn in de Sovjetunie geproduceerd in een grote cirkelboog die zich uitstrekt in het zuiden van Rusland vanaf de Roemeense grens in het westen, tot de Kaukasus en de Kaspische Zee, ja zelfs tot de grenzen met Iran, India, China en Mongolië in het oosten. In deze buitengewoon uitgestrekte zone produceert men wijn, zij het hier wat minder en daar wat meer. De interessantste wijnen komen uit het district ten westen van de Kaspische Zee, langs de benedenloop van de Don, van de oevers van de Zee van Azov, en vooral van de Krim. Armenië, Azerbeidzjan en Georgië produceren eveneens goede wijnen.
De wijnstok bloeide in deze streken al in de oudste tijden, en we weten dat men daar al ver voor onze jaartelling wijn maakte. Er zijn sporen van wijnbouw gevonden uit de tijd van het oude Vanrijk, ongeveer 1000 jaar v.Chr. Dit koninkrijk strekte zich uit tot het Armeense laagland en omvatte'het hele zuiden van Transkaukasië. Ten tijde van Herodotus (460 v.Chr.) genoten de wijnen van Armenië reeds een grote faam; 250 jaar daarvoor veroverden en plunderden de Assyriërs de steden van Van, waarbij ze zeer grote wijnkelders aantroffen. Bij de wijnbereiding werd toen reeds zwavel gebruikt, en men veronderstelt dat de wijnen werden gemaakt van druiven die tevoren in de zon waren gedroogd. Ook de inwoners van Georgië leerden al vroeg hoe ze hun wijnstokken moesten aanplanten.
Archeologen hebben kruiken en amforen gevonden die dateren van meer dan 1000 jaar voor Christus, en Homerus bezingt in zijn Odyssee de ‘welriekende en gloedvolle wijnen van Colchis (West-Georgië), het land van de gulden druiven’. Xenophon verhaalt van de bewoners van de oevers van de Zwarte Zee die kloeke, aromatische wijnen maakten, welke heel aangenaam waren wanneer men ze verdunde met water.
De Krim
In de Krim worden vooral zoete wijnen en dessertwijnen gemaakt, zowel rode als witte, maar ook droge wijnen, aperitiefwijnen en mousserende wijnen zoals de reeds genoemde Kaffia. De produktie is niet hoog, maar dit district maakt de beste wijnen van heel Rusland, met name in het zuiden en het oosten. Langs de kust, in de buurt van de steden Sebastopol en Simferopol, liggen belangrijke wijngaarden.
De huidige wijnbouw in de Krim dateert eigenlijk uit het begin van de vorige eeuw en ontwikkelde zich onder aansporing van een zekere Pallas, een Frans expert die een groot aantal Franse wijnbouwers liet overkomen om nieuwe wijngaarden te creëren en oude te verbeteren. Het grootste wijngoed, dat later zijn naam zou geven aan de beroemdste wijn van de Krim, heette Massandra en behoorde aan prins Voronzof. Deze naam wordt ook nu nog door verschillende collectieve wijnbouwondememingen in de Krim gebruikt, en er bestaat nog steeds rode Massandra zowel als droge witte. Deze wijn, die ook vandaag de dag nog als de beroemdste Krimwijn mag worden beschouwd, is een met alcohol versterkte, Madera-achtige, rijke, amberkleurige wijn die soms wordt beschouwd als de beste van de hele Sovjetunie.
De andere, eveneens voortreffelijke produkten van de Krim zijn de Livadia, die van de Muskaatdruif wordt gemaakt (er bestaat ook een rode Livadia, gemaakt van de Cabernet); de droge witte Sémillon Oreanda (buiten Rusland dikwijls Orianda geheten); de Saperavi, tegenwoordig Saperavi Massandra geheten, een droge rode wijn, niet te verwarren met de beroemde, goudkleurige Massandra die een dessertwijn is, al is hij qua smaak zeker niet minder opmerkelijk; de roze dessertwijn Alupka en een andere dessertwijn met de naam Ay-Danil.
In de Krim kweekt men een groot aantal Europese druiverassen zoals bijvoorbeeld de Riesling, Cabernet, Pinot gris en vooral de Muskaat.
Het dal van de Don
Langs de benedenloop van de Don, niet ver van de Zee van Azov, wordt ook wijn geproduceerd. Dit zijn zowel rode als witte, met een kleine hoeveelheid mousserende. De bekendste draagt de algemene benaming Donski. Tsimliansk, Constantinowka en Novocherkassk zijn de belangrijkste wijncentra van deze streek. Men verbouwt er lokale rassen zoals bijvoorbeeld de Pletchistik, Krasnotop en Pukhliakovski, die allemaal witte wijn geven.
Moldavië
Dit is de Russische naam voor de voormalige Roemeense provincie Bessarabië.
Het is de meest produktieve streek van de hele Sovjetunie, met een wijngaardoppervlak van 250 000 ha waarvan er op het ogenblik echter maar 180 000 in produktie zijn. Vroeger plantte men er hybride-wijnstokken die niet meer dan alledaagse wijnen opleverden, maar tegenwoordig treft men er veel meer Europese rassen aan zoals de Pinot, Aligoté, Riesling, Traminer enz.
Oekraïne
Na de verwoestingen, aan het eind van de vorige eeuw aangericht door de phylloxera, werden de wijngaarden in de Oekraïne voor een groot deel beplant met hybrides. Men is nu bezig om deze wijnstokken systematisch te vervangen. Het wijngaardoppervlak is ongeveer 200 000 ha groot, waarvan op het moment maar 180 000 in produktie is. De belangrijkste wijncentra zijn Odessa en Nikolajev, beide aan de Zwarte Zee, en Dnjepropetrovsk, aan de Dnjepr.
Stavropol
Op de noordelijke hellingen van de Kaukasus, rondom de stad Stavropol, maakt men witte wijnen - Riesling Bechtau en Sylvaner Bechtau - en dessertwijnen op basis van de Muskaatdruif.
Krasnodar
Deze streek is vernoemd naar zijn hoofdstad die is gelegen ten oosten van de Zwarte Zee en de Zee van Azov. Hier heeft men een aantal enorme collectieve boerenbedrijven opgezet. In de omgeving van Anapa en Novorossivsk, aan de oevers van de Zwarte Zee, zijn de Riesling en de Cabernet aangeplant, die goede rode en droge witte wijnen opleveren. Het dal van de Kouban is altijd al befaamd geweest om zijn grote produktie van aperitiefwijnen en dessertwijnen. Het wijnbouwerscollectief Abrau-Dursso aan de Zwarte Zee, een van de beste van de hele Sovjetunie, produceert een beroemde mousserende wijn. Dit district exporteert 2 andere mousserende wijnen waarvan de ene eenvoudig Krasnodar heet en de andere Isimljanskoje Igristoje.
Georgië
Met zijn wijngaardoppervlak van ongeveer 100 000 ha is Georgië de grootste producent van eersteklas wijnen. Men vindt er enkele van de oudste Russische wijngaarden.
De Georgische wijnen die naar het buitenland worden geëxporteerd zijn de witte Myshako Riesling en de Ghurdjurni. Kakhetië is het district waar de beste wijnen worden geproduceerd, met name de witte Gourdjaani en Tsinandali, alsmede de rode Napureouli, Mukuzani en Mzvane. Dit district is ook bekend om zijn produktiemethode: men laat de most samen met de steeltjes en de schillen in aarden kruiken gisten, waardoor de wijnen een typische adstringente smaak krijgen. Het Saperavi-ras geeft heel behoorlijke rode wijnen. Dit is dezelfde soort waarvan men in de Krim de beste tafelwijnen produceert.
De naam Mzvane, die voor een wijn uit dit district wordt gebruikt, is tevens de naam van een druiveras. Een andere interessante druif in dit district is de Rkaziteli, die witte wijnen van dezelfde naam geeft. Ook is er een niet onaanzienlijke produktie van mousserende wijnen en eaux-de-vie.
Azerbeidzjan
In Sovjet-Azerbeidzjan, gelegen aan de grens met Iran, worden tafelwijnen, versterkte wijnen, dessertwijnen en eauxde-vie geproduceerd. De opkomst van de wijnbouw dateert pas uit de jaren ’60 en de Matrassa, een om zijn druiveras beroemde tafelwijn, is de beste van dit district. De belangrijkste centra zijn Kirovabad, Kurdamirsk, Chemakhinsk en Geokchai.
Armenië
De wijn is in Armenië altijd een van de belangrijkste economische produkten geweest. Deze streek gaat er prat op de bakermat van de wijnstok te zijn, en dat niet zonder reden. Op het ogenblik worden er grote hoeveelheden natuurlijke wijnen, versterkte wijnen en eaux-de-vie gemaakt. De belangrijkste wijncentra zijn Echmiadzin, Achtarak, Vedin en Oktemberian.
Afgezien van de bovengenoemde wijnbouwgebieden vindt men, dank zij irrigatie, tegenwoordig ook wijnbouw in Toerkmenistan waar men versterkte wijnen maakt, een zogenaamde tokayer en de Yasmansalik en Kara-Izium. Ten noorden van Toerkmenistan, in Oezbekistan, is 3A van het met wijnstokken voorziene grondgebied beplant met de Iziun, een tafeldruif, en slechts 'k met wijndruiven. Men maakt er voornamelijk dessertwijnen. Het aan Georgië en Azerbeidzjan grenzende Daghestan produceert een bepaalde hoeveelheid redelijk goede wijn. Tadjikistan, gelegen ten noorden van Pakistan en Kasjmir, bezit momenteel ongeveer 20 000 ha aan wijnstokken, die ook dessertwijnen leveren. Ten slotte is men in Kazakhstan, een enorm uitgestrekt gebied dat loopt vanaf de Kaspische Zee tot Mongolië, pas enkele jaren geleden begonnen met het aanplanten van wijnstokken.
De hierboven vermelde gegevens in de tabel van in de Sovjetunie toegestane herkomstbenamingen zijn afkomstig uit een bulletin van het Office International du Vin, waaraan schrijver dezes vanaf deze plaats zijn dank betuigt, evenals voor alle andere inlichtingen met betrekking tot de Sovjetwijnen.
De Russische wijnindustrie heeft er geen bezwaar tegen dat sommige van haar produkten port, madera of tokayer worden genoemd. Die namen zijn uiteraard niet correct, aangezien er maar één wijn is, die uit het dal van de Douro, die aan de noodzakelijke voorwaarden voldoet om Port te mogen worden genoemd; zo kan een wijn die niet van het eiland Madeira komt en niet aan de aan die naam gestelde normen voldoet natuurlijk ook geen Madera worden genoemd.
Omdat we op het moment dat dit boek ter perse gaat nog maar over beperkte informaties aangaande de Sovjetunie beschikken, hebben we de diverse wijnen aangeduid als ‘een soort Madera’ of ‘een soort Port’, om een globale indruk te geven van het wijntype in kwestie.
