De naam Helmond is ontleend aan ‘laaggelegen versterkte plaats’. Duizend jaar geleden ontstonden bij een doorwaadbare overgang van de Aa twee nederzettingen die uitgroeiden tot een plaats die in 1232 van de Hertog van Brabant stadsrechten verwierf en zich ontwikkelde tot het centrum van handel en nijverheid in de Peel.
Al in de 14de eeuw werden Helmondse (textiel)producten verhandeld naar de belangrijkste steden in het hertogdom Brabant. De Gelderse oorlogen en de strijd tussen de Republiek en Spanje maakten daaraan een einde. De stad had veel te lijden van de Spaanse en Staatse troepen en van de strooptochten, plunderingen, brandschatting en dubbele belastingheffing. In 1636 trof een pestepidemie de stad.
De protestantisering, vanaf medio 17de eeuw, had betrekking op kerk, onderwijs en bestuur. Een protestantse elite was formeel de baas, de bevolking bleef katholiek. Toen de Verlichting in het donkere zuiden doorbrak, werd Helmond een patriottenstad. Met een nieuw stadsbestuur in 1795, afschaffing van gilden en privileges ontstond, vooral door de ondernemers, welvaart. De Zuid-Willemsvaart (1826) en de spoorlijn Eindhoven-Helmond-Venlo (1866) zorgden voor een impuls. Helmond werd een belangrijke textielstad, maar ook een fabrieks- en arbeidersstad die verpauperde bij elke crisis.
De controle van de kerk was groot, de dwang van de fabrikanten evenzeer. De jaren dertig van de 20ste eeuw waren een dieptepunt. De buitenkant toonde het Rijke Roomse Leven, aan de binnenkant was het rot merkbaar.
Na de oorlog was sprake van opbloei én neergang. De ‘luchtbrug’ over de Zuid-Willemsvaart (1966) was een hinderlijke barrière. De annexatie van omliggende dorpen en de aanwijzing tot Groeistad betekende weer groei. De oude Aa is intussen verlegd en van het ‘oude’ Helmond is, behalve de zelfspot, weinig overgebleven. De stad is thans een belangrijk economisch en cultureel centrum met 90.000 inwoners en maakt deel uit van de brainport van Nederland.
