Een octrooi is een door de overheid uitgegeven verklaring die de bedenker van een uitvinding exclusieve rechten verschaft.
Er zijn drie criteria voor het verkrijgen van een octrooi: de uitvinding moet betrekking hebben op een tastbaar ‘ding’, het moet nieuw zijn (onbekend) en het moet een gevolg zijn van een ‘stap voorwaarts in de techniek’. Deze laatste eis is lastig te beoordelen, bedoeld wordt dat een gewone vakman niet vanzelf op de uitvinding kon komen.
Voor het aanvragen van een octrooi wordt gewoonlijk een octrooigemachtigde ingeschakeld, opdat aan alle vormeisen wordt voldaan. Fouten of gebreken in de tekst van de octrooiaanvraag kunnen leiden tot vernietiging van het octrooi. Een octrooigemachtigde kan een onderzoek doen naar de nieuwheidswaarde van de uitvinding.
De formele aanvraag moet worden ingediend bij het Octrooicentrum in Den Haag. Deze organisatie beoordeelt de uitvinding op de drie criteria en kent na enige tijd het octrooi toe.
Voor het indienen en in standhouden van een octrooi moet men betalen. Een toegekend octrooi is 20 jaar geldig. In die tijd mag de uitvinder het octrooi commercieel uitbuiten, maar kan ook een deel of alle rechten aan een ander verkopen (licentie).
Bij geschillen over octrooien (namaak, illegale productie) dient de rechthebbende octrooi-eigenaar voor zijn rechten naar de rechtbank in Den Haag te gaan. De rechter bepaalt dan of het octrooi rechtsgeldig is en of een ander inbreuk gemaakt heeft. De octrooi-eigenaar dient zelf, eventueel in samenwerking met een octrooigemachtigde, zijn recht te halen. Een Nederlands octrooi is alleen in Nederland geldig. Er bestaan diverse procedures om een octrooi in één of meer andere landen geldig te laten zijn.
