Tweevoudig koor, nl. één in het oosten en één in het westen. De eenvoudigste vorm had aan de oost- en westzijde een apsis. Deze vorm was in de Karolingische tijd zeer geliefd, b.v.
Fulda, plan van St.-Gallen (zie tekening abdij), St.-Rémi in Reims. In de romaanse periode paste men het motief graag toe i.v.m. de dubbelkruisvormige aanleg, dus met een dwarsschip aan de oost- en westzijde. Vooral in Duitsland: c. 1025 St.-Michael in Hildesheim, Worms, Naumburg, tenslotte Mainz; in Frankrijk Verdun en Nevers.Verschillende redenen leidden tot deze aanleg:–behoefte om, behalve de patroon, aan wie het hoofdaltaar gewijd was, een andere heilige op een speciale wijze te eren (b.v. in Fulda Bonifacius, elders vaak Maria).–in klooster- en kapittelkerken de behoefte aan een parochiaal altaar.–in parochiekerken de behoefte aan een nonnenkoor.–de behoefte aan een plaats voor een tweede zangersgroep voor de liturgische beurtzang.In het plan van St.-Gallen was de westelijke apsis tot doopkerk bestemd.
