Dodenhuisjes zijn dakvormige constructies, meestal van hout, die in de lengterichting op een vers graf worden geplaatst. Niet te verwarren met een baarhuisje of lijkenhuisje. In België wordt de term dodenhuisje gebruikt voor een lijkenhuisje.
Hoe oud het gebruik is, is niet bekend, maar in de archeologie kent men het begrip dodenhuisje ook. Daar staat het voor een configuratie van palen rond een graf. Dergelijke dodenhuisjes zijn aangetroffen bij een beperkt aantal graven uit de Bronstijd (ca. 2000-800 voor Christus) in het noordoosten en midden van Nederland.
De aangetroffen sporen van de dodenhuisjes bestaan uit vier of meer palen rond het graf. Veelal werden ze gevonden bij vlakgraven en centrale graven onder heuvels. De veronderstelling is dat de palen een dakje droegen.
Deze configuraties van vrij forse palen kunnen worden onderscheiden van configuraties van aanmerkelijk dunnere paaltjes die zijn ingeslagen rond gecremeerde resten.
Die laatste komen vooral voor in het zuiden van het land. Dat waren waarschijnlijk resten van een brandstapel.
De aanwezigheid van een dodenhuisje hield waarschijnlijk verband met het ritueel rond de bijzetting, maar mogelijk vormden ze ook een permanente markering van het graf. De dodenhuisjes die we nu nog kennen, zijn bijna verdwenen van onze begraafplaatsen. Alleen in het noorden van Fryslân, Groningen en sommige delen van Drenthe wordt het dodenhuisje nog gebruikt.
Daar worden de huisjes geplaatst op het net gedolven graf en nadat dit dichtgegooid is weer teruggeplaatst. Soms wordt een kleed over het huisje gegooid, maar altijd worden er bloemen op gelegd of tegen aan gezet.
Voorbeelden van de laatste jaren laten zien dat het huisje ook wel over graf met bloemen en al wordt geplaatst.
Het huisje blijft staan totdat het grafmonument wordt geplaatst. Het doel van dodenhuisjes gaat terug op de gedachte dat het graf de woning van de dode is. Een dakje beschermt zodoende de woning tegen kwade invloeden (maar ook tegen het weer) totdat een steen het graf dekt. (Stichting Dodenakkers.nl)
