1. Spoedig na den dood van Faustus Socinus verscheen de Rakowsche Catechismus (Catechismus Racoviensis), waarin de leer van de beide Socini en hun volgelingen haar uitdrukking gevonden heeft.
Faustus Socinus heeft een groot deel ervan nog zelf opgesteld. Na zijn dood is hij voltooid door vooraanstaande mannen, in overeenstemming met de geschriften van Faustus Socinus.
Hij verscheen in 1605 en hij is na dien tijd herhaaldelijk herdrukt, en uit het Poolsch ook in het Duitsch en het Latijn vertaald. Bij het sterven van Faustus Socinus had het Socinianisme in Polen reeds een grooten aanhang verkregen.
Vooral de adel voelde er zich toe aangetrokken. Vele gemeenten werden gesticht en lagere en hoogere scholen gebouwd.
Te Rakow werd opgericht het Gymnasium bonarum artium. In de hoogere klassen werd onderwijs gegeven in de filosofie en de theologie.
Hier werden de aanstaande predikanten opgeleid. De school kwam spoedig tot grooten bloei.
Te Rakow werd ook jaarlijks een generale synode gehouden.
Geleerde theologen zijn uit deze school voortgekomen.
Vermaarde Socinianen waren: Valentin Schmalz, J. Völkel, Chr.
Ostorodt, H. Moskorzowski, J.
Crell enz. Sinds 1625 ging het Socinianisme door de krachtige actie der Jezuieten achteruit.
De senaat van Polen, hoewel de Rijksdag anders oordeelde, verklaarde in 1638 dat de School in Rakow opgeheven en de kerk aan de Arianen ontnomen moest worden. In 1658 werden de Socinianen zelfs met de doodstraf bedreigd, tenzij zij vrijwillig het land wilden verlaten.
Velen weken toen uit naar Silezië. Hadden zij geen propaganda voor hun beginselen gemaakt, dan zou men hen hier wel met rust hebben gelaten.
Maar toen zij dit niet wilden, werden ze verbannen en zochten ze een toevlucht in de Nederlanden en Pruissen.
Hier en daar in Duitschland leefde het Socinianisme tot in de 19de eeuw voort.
In ons land vond het aanvankelijk eenigen ingang, zoodat de kerken aan de Generale Staten verzochten het door een edict te verbieden. Streng uitgevoerd is het edict van 1653 niet.
Later voegden de Socinianen zich of bij de Remonstranten, of bij de lauwe Doopsgezinden of Collegianten. In Zevenburgen had het Socinianisme bijna gelijktijdig met zijn uitbreiding in Polen ingang gevonden.
Spoedig scheen het, dat het de religie van het land zou worden. Maar reeds tegen het einde der 16e eeuw werd het door onderlinge tweespalt verzwakt.
In de 17e en 18e eeuw ging het door vervolgingen en berooving van goederen geleidelijk achteruit. Sinds 1821 zijn de Unitariërs in Zevenburgen in relatie getreden met hun geloofsgenooten in Engeland en NoordAmerika en nog steeds leven ze in deze drie landen voort.2. De voornaamste leerstellingen der Socinianen zijn deze. Zij namen aan, dat de boeken van het Nieuwe Testament (het Oude Testament had voor hen slechts historische waarde) geïnspireerd waren, maar gaven toe, dat de schrijvers konden gedwaald hebben in hetgeen niet de leer der zaligheid betrof. Voor de Goddelijkheid der Heilige Schrift beriepen zij zich niet op het getuigenis des Heiligen Geestes, maar op de echtheid, de ongeschondenheid en de geloofwaardigheid der boeken.
De leer van de Heilige Drieëenheid is in strijd met de Schrift.
Het beeld Gods bestond in de heerschappij over al het geschapene.
De voorzienigheid Gods beneemt den mensch niet de wilsvrijheid en het vermogen om tusschen het goede en het kwade te kiezen.
Door de erfsmet is de mensch zoo verdorven, dat hij alleen met Gods hulp de zonde beteugelen kan.
Verworpen moet worden de Godheid van Christus, wel was hij reeds op aarde meer dan wij. Niet het priesterlijke maar het profetische en koninklijke ambt van Christus zijn voor ons van gewicht.
De kerk moet de menschen in de ware Godskennis onderwijzen.
In letterlijken zin zal er geen opstanding des vleesches zijn. We zullen een geestelijk lichaam hebben. De goddeloozen en de Satan met zijn duivelen zullen eenmaal vernietigd worden. Hieruit blijkt wel, dat de Socinianen de vaders van het Rationalisme zijn geweest.
