Dit woord komt in hoofdzaak in twee beteekenissen voor. Gewaarwording kan te kennen geven een gevoel, een emotie, b.v. wanneer een spreker zegt, dat hij met gemengde gewaarwordingen is opgetreden.
Gewaarwording kan echter ook beteekenen het laatste eenvoudige element in de zintuiglijke waarneming. In deze beteekenis komt het voor in de zielkunde en duidt dan aan de primaire acte van het kennend Ik.De gewaarwording is een psychische acte, die ontstaat door inwerking van het lichaam op de ziel. Wanneer de lucht door een fluit in trillende beweging wordt gebracht, worden die luchtgolvingen voortgeplant naar het oor en prikkelen de gehoorzenuw; de trillingen worden overgebracht naar de hersenen, en er ontstaat, niet in de hersenen, maar in de ziel, een geluidgewaarwording. De overgang van fysische prikkel tot psychische acte is nog niet verklaard.
Er zijn verschillende soorten van gewaarwordingen. Ten eerste de lichtgewaarwordingen, die we verkrijgen door het zintuig van het gezicht met het oog als orgaan. Voorts de geluidgewaarwordingen, de reuk- en smaakgewaarwordingen, de tast- en temperatuurgewaarwordingen, de spanning- en evenwichtsgewaarwordingen.
De gewaarwordingen van dezelfde qualiteit kunnen verschillen ten opzichte van de quantiteit of intensiteit. Een electrische lamp kan een sterkte van 100 of van 1000 kaarsen hebben, een toon van dezelfde toonhoogte kan hard of zacht zijn. Er zijn kleuren, tonen, drukkingen van zoo geringe intensiteit, dat wij ze niet waarnemen. Men spreekt dus bij de gewaarwording van een prikkeldrempel (het minimum van intensiteit dat een prikkel moet hebben om een gewaarwording te veroorzaken) en een prikkelhoogte (een maximum aan intensiteit, waarboven een prikkel niet meer van een sterkere wordt onderscheiden; wordt de prikkel te sterk, dan is goede waarneming niet mogelijk en kan zelfs het orgaan beschadigd worden). Er is onder de menschen groot onderscheid van prikkeldrempel en prikkelhoogte; door oefening (kleurensorteerders, pianostemmers, wijnproevers, bankwerkers), kan de waarnemingsvatbaarheid enorm uitgebreid worden.
Wanneer wij naar de wetten van waarneming en denken de gewaarwordingen op de juiste wijze met elkander verbinden, hebben we in de synthesen van gewaarwordingen (voorstellingen) een getrouw beeld van de zich buiten ons bevindende werkelijkheid.
