het sterk ontwikkelde voorste gedeelte van het centrale zenuwstelsel. Bij veel vissen en amfibieën is het noch in bouw noch in functie sterk verschillend van het ruggemerg.
Bij de hogere gewervelde dieren nemen de hersenen in omvang en betekenis toe. Sterk ontwikkeld zijn bij de zoogdieren en vooral bij de mens de voorhersenen, waar alle waarnemingen plaatsvinden, indrukken worden vastgelegd en met elkaar in verband gebracht. De hersendelen zijn: grote hersenen (voor-, tussen-, en middenhersenen), kleine hersenen, verlengde merg. Bij vogels zijn de kleine hersenen groot (evenwicht); bij de hogere zoogdieren zijn de voorhersenen voorzien van windingen (groot oppervlak). De hersenstam is het deel zonder de sterk uitgegroeide voor- en kleine hersenen. Binnen de voorhersenen en de hersenstam liggen vier holten (ventrikels), voortzettingen van het centrale kanaal in het ruggemerg. De buitenzijde is de grijze schors (met zenuwcellichamen), daarbinnen ligt het witte merg (met zenuwvezels), dat in de kleine hersenen boomvormig is vertakt (de levensboom der oude Grieken en Romeinen).De functies der delen zijn: verlengde merg: regeling van lichaamstemperatuur, hartwerking en ademhalingsbewegingen; kleine hersenen: coördinatie van bewegingen (lopen, grijpen) en remming van reflexen; middenhersenen: regeling van ooglid- en pupilreflex, bewaren van evenwicht; tussenhersenen: regeling der hormoonafscheiding; voorhersenen (bij hond wegnemen en het dier wordt een automaat): zintuigen bewegingscentra; in secundaire zintuigcentra prikkels bewaren (geheugen). De rechter helft van de hersenen staat in verbinding met de linker helft van het lichaam, de linker helft met de rechter lichaamshelft. De functies van de hersenen zijn in het algemeen: zorgen voor harmonische samenwerking van de delen van het lichaam; contact met de buitenwereld (door zintuigen); zetel van bewustzijn, verstand en vrije wil, ➝ geheugen. De hersenen hebben slechts een geringe reserve aan voedingsstoffen. Bloedtoevoer is dus steeds nodig. Zo niet dan worden na 8-10 min. de hersenen blijvend beschadigd. Bij dierexperimenten, waarbij vaatvernauwingen verminderd werden, duurde dit ongeveer een uur.
Onderzoekingsmethoden: bij ziekte of verwonding (functies zijn verminderd of vallen weg), bv. bij secundair gezichtscentrum (zielsblind); dierexperimenten (delen wegnemen) en elektrisch prikkelen van bepaalde delen (werking aanzetten of vergroten), ➝ zenuwstelsel.
