Bij tekstverklaren is het doel om te achterhalen hoe een bepaalde tekst is opgebouwd en waar de tekst precies over gaat. Hierbij let je op specifieke onderdelen van de tekst. Tekstverklaren is een vast onderdeel van het examen Nederlands in het voortgezet onderwijs.
Bij tekstverklaren zijn er altijd een aantal vaste onderdelen die aan bod komen. Zo is het ten eerste van belang om erachter te komen wat de hoofdgedachte van de schrijver is. Vaak staat de hoofdgedachte voor een groot deel al in de titel van een stuk. Daarnaast komt de hoofdgedachte over het algemeen het meest duidelijk naar voren in de inleiding of het slot van een tekst. Ook is het van belang het doel van de schrijver vast te stellen. Een schrijver kan verschillende doelen hebben, zoals amuseren, informeren of overtuigen. Vaak kun je aan de hand van bepaalde onderdelen van een tekst erachter komen wat het doel van de schrijver is. Stelt de schrijver een vraag of probeert hij of zij juist een stelling te verdedigen?
Om een tekst volledig te begrijpen is het daarnaast van belang om de onderlinge samenhang tussen de verschillende alinea’s goed te begrijpen. Hierbij kan men letten op bepaalde signaalwoorden. Dit zijn woorden die bepaalde verbanden aangeven tussen alinea’s. Bijvoorbeeld oorzaak en gevolg, een tegenstelling, een voorwaarde of een opsomming. Wanneer je signaalwoorden herkent, kun je gemakkelijk vaststellen wat de functie van alinea is en hoe een alinea zich tot de andere alinea’s verhoudt. Veel gebruikte signaalwoorden zijn: ten eerste (tweede, etc.), maar, zoals, want en doordat. Als men dit soort woorden in een tekst tegenkomt, duidt dit altijd op een bepaald verband.
