Adam, de eerste mens, die zijn bestaan in het paradijs begon, door Eva’s appel tot de zonde werd verleid en stamvader van de mensheid werd; (fig.; in verg.) oermens, prototype van de mens of van de man, ook genoemd om iets uit lang vervlogen tijden te karakteriseren, of ter aanduiding van een naakte of eenzame man.
Adamsappel, het vooruitstekende bovenste gedeelte van het strottenhoofd bij de man.
In adamskostuum, naakt.
Adam wordt in de verschillende lezingen van het scheppingsverhaal in Genesis nog als de mens aangeduid; in de Statenvertaling (1637) wordt hij pas in Genesis 4:25 Adam genoemd. Buiten zijn stamvaderschap is het zijn naaktheid die een rol speelt, en die ook in de bijbel expliciet wordt genoemd: ‘Beiden waren ze naakt, de mens en zijn vrouw, maar ze schaamden zich niet voor elkaar’ (Genesis 2:25, NBV). Verder wordt hij vooral genoemd als de mannelijke helft van het eerste mensenpaar.
De Adamsappel was aanvankelijk de naam van een appelsoort, en heeft pas later de anatomische betekenis gekregen, verwijzend naar de verboden vrucht die Adam in de keel zou zijn blijven steken (zie ook Appel, Zondeval).
Bijbelcitaat: Rijmbijbel (1271), v. 423-426. Hoert van adame dat besceet / God maectene alse hier voren steet / van der herden van den lime / Na den vlesche eist dat ic riime (Hoor het verhaal van Adam. God schiep hem zoals hiervoor staat uit het slijk van de aarde; zo vertel ik u.)
Gebruiksvoorbeeld: Dat ik alleen ben op de wereld als Adam. (G. Achterberg, Verzamelde gedichten, 1985 (Adam, 1949), p. 648)
Gebruiksvoorbeeld: Tenslotte stond hij daar bloot als vader Adam aan de zoom van de beek, die zo verleidelijk door het kreupelbos ruiste. (A. van der Lugt, De Claere Waerheit, 1992, p. 222)
Gebruiksvoorbeeld: Die koe is zo oud, daar heeft Adam nog onder leren melken. (Gehoord, jaren ’90)
Gebruiksvoorbeeld: Deze functionaris [...] heeft een geweldige adamsappel en borstharen die als een scheerkwast uit zijn boord groeien. (NRC, maart 1995)
Gebruiksvoorbeeld: Of: hoe hij een bezoek had gebracht aan de krater van de vulkaan Salak, en daar in adamskostuum tussen de kokende zwavel- en modderbronnen had rondgewandeld. (H.S. Haasse, Heren van de thee, 1992, p. 42)
Adam en Eva, het eerste mensenpaar, dat een volmaakt bestaan in het paradijs leidde, tot de zondeval; (fig., in verg.) onze oerouders; prototype van man en vrouw als paar; verknocht, onbedorven of naakt paar.
Beginnen bij, terugaan naar Adam en Eva, beginnen bij het allereerste begin, de eerste beginselen (bijvoorbeeld bij het bespreken of tot stand brengen van iets).
De eerste mensen als paar figureren in verschillende passages in Genesis. Bij de schepping, als God een partner schept voor de mens, bij de zondeval als zij van de verboden boom eten, als het paar uit het paradijs verjaagd wordt, en tenslotte als ouderpaar. Hoewel de namen nooit samen in de bijbel worden genoemd, zijn ze als de verbinding in andere teksten al lange tijd bekend. Ook door de lange traditie van afbeeldingen is dit namenpaar in de taal verankerd. Zie ook Zondeval.
Bijbelcitaat: Rijmbijbel (1271), v. 583-84. Doe eua ende adaem waren ghemaect / waren si bedegader naect. (Toen Eva en Adam waren geschapen, waren zij beiden naakt.)
Gebruiksvoorbeeld: Allemaal zijn ze er [...] zo’n kleine vijftig jaar lang keer op keer in geslaagd om dit volmaakt onschuldig echtpaar, deze Adam en Eva, deze niet ouder wordende mensenkinderen met bevreemde discretie tegemoet te treden [situatie: de vrouw gebruikt de bijnaam Piel voor haar man ook als er vreemden bij zijn]. (N. Matsier, Gesloten huis, 1995 (1994), p. 72)
Gebruiksvoorbeeld: Iets dat iedereen in de zaal, sinds 1669, en sinds Adam en Eva, van kindsbeen kent: de sensatie buitengesloten te worden. (NRC, nov. 1994)
Gebruiksvoorbeeld: We hoeven niet helemaal terug naar Adam en Eva. Er zijn genoeg resten van het verleden, afgedankte ideeën die we weer goed kunnen gebruiken in combinatie met nieuwe opvattingen. (De Volkskrant, 28-2-1998, p. 7)
Gebruiksvoorbeeld: Tegenwoordig is Marga Klompé een heldin voor bijstandsmoeders en feministen. Maar evengoed staat zij voor de verzoening tussen Adam en Eva in een feminiene verzorgingsstaat. (D.-J. van Baar en A. Kok, De Millennium Top-40, 1999, p. 87)
