vijzel - Zelfstandignaamwoord 1. (m): (scheikunde), (gereedschap) een vat waarin met een stamper stoffen fijngestampt kunnen worden ♢ Vijzels worden van hard materiaal zoals messing, porselein of agaat vervaardigd. 2. (f)/(m) (techniek), (bouwkunde) een dommekracht of krik waarmee door middel van een schroef- of hydraulisch systeem, grote kracht kan worden uitgeoefend. ♢ Met behulp van een gr...

Een vijzel is een grote schroef die water omhoog draait. Vijzels worden gebruikt op waterzuiveringen en in gemalen.

Een houten of ijzeren spil (as), waaraan een soort kurkentrekker is bevestigd. Diagonaal onder een helling van 22 tot 30 graden geplaatst. Door middel van een vijzel maalt een poldermolen of een tjasker het water omhoog. Een andere naam voor vijzel is "schroef van Archimedes".

Het begrip vijzel heeft 2 verschillende betekenissen: 1. vijzel - VIJZEL - m. (-s), diep koperen of ijzeren werktuig om er met een stamper iets in fijn te stampen. VIJZELTJE, o. (-s). 2. vijzel - VIJZEL - v. (-s), eene soort van windas, dommekracht, kelderwinde; — schroef aan het drijl- en spoelwiel bij de zeildoekreederij om het touw van het rad te spannen; — schroef van Archimedes of tonmolen. VIJZELTJE, o. (-s).

Bekervormig stampvat. Oudtijds in huishouden en bij de bereiding van poederachtige stoffen veel gebruikt. Thans nog in de pharmacie en chemie. Vgl. → Mortier. Kunsthistorisch. Tot in de 18e eeuw vormde de v. een onontbeerlijk deel van het huisraad. De Gotische v. vertoonen profileeringen, loof- en maaswerk en randschriften met godsdienstige spreuken, de namen van maker of eigenaar, het jaartal, enz. Tijdens de Renaissance werden zij versierd met rankwerk en medaillons, terwijl die der 17e e...

vat met doorgediepte bodem, vervaardigd uit niet roestend materiaal (bijv. messing of hout), waarin men door middel van een knotsvormige stamper vaste stoffen tot poeder fijn stampt of wrijft. Porseleinen V. (meestal half bolvormige bak), wordt mortier genoemd.

(schroef), werktuig op el, afgel. van vijzen — schroeven, van ’t Middelned. vize, en dit van ’t Fransche vis = schroef. Opvijzen is dus opschroeven; overdrachtelijk: overdreven verheffen: „om ons Duitsch ten toppunt op te vijzen.” Thans als frequ. opvijzelen: iemands deugden opvijzelen. Vroeger ook letterlijk: „Hij bezat een houten huisje, dat hij voor ’t hooge water kon opvijzelen.” Vijzel als stampvat of mortier komt van een ander werkw., dat ver...