Eur. IJzertijd-kultuur, genoemd naar eerste vindplaats, wsch. een offerplaats van overwinnende krijgers, a.h.
Meer van Neuchâtel, Zwitserland. Elders zijn meer van derg. offerplaatsen, met talrijke wapens etc. gevonden, alsmede vele graven. De L.T.-k. schijnt een regionale ontwikkeling te zijn geweest v.d. Hallstatt*-kultuur en vangt ca. 450 v.C. aan om met de verloren slag bij Alesia* in 52 v.C. door de Romeinen te worden vernietigd. Deze kultuur in archeol. zin is een v.d. schaarse gevallen waarin de identificatie met een hist., dus ook uit schriftelijke bronnen bekend volk mogelijk bleek, n.1. de Kelten. De L.T.k. wordt verdeeld in 3 chronol. opeenvolgende perioden en een aantal regionale groepen, vnl. op grond van zwaarden en fibula’s*, alsmede op de schijf vervaardigd aardewerk.
In de L.T.k. verschijnen geslagen munten* en steden (Z. Huizen en Steden: Oppida) waarvan (in Frankr.): Alesia*, Bibracte*, Gergovia*. (in Dts.): Manching*, Kelheim*, (in Eng.): Cissbury, Winchester bekend zijn, alsmede honderden heuvel-forten*, zoals het oppidum Atuatuca* en Hastedon* en de talrijke éperon barré-versterkingen*. Een aparte plaats neemt de uitgebreide nederzetting de Heuneburg* in en de groep daarbij behorende (?) grafheuvels. Belangrijk zijn vooral de vondsten in de graven*, w.o. talrijke wagengraven*, zoals te Vix*, Somme-Bionne*. Kleinaspergle, Schwarzenbach, Dürkheim, Waldalgesheim*. Merek (Buig.) en honderden meer.
Alleen al in O. Frankrijk zijn meer dan 5000 graven onderzocht.De L.T.k. breidde zich vanuit een haard in het Midden-Rijngebied onder vooral ItalischEtruskische* invloed uit tot in Silezië en Hongarije, Bulgarije en zelfs trok een deel naar nederzettingen in Klein Azië, waar de Kelten (de Galaten of Galateeërs v.d. Oudheid) eerst o.a. tegen Delphi streden, 279 v.C., en na hun onderwerping, ± 180 v.C. werden vereeuwigd (Galliërs) door wijgeschenken (sculpturen) te Pergamon (o.a. de „Stervende Galliër”). Ook Rome werd, 389 v.C., door Kelten bedreigd. In Spanje ontstond wat later de gemengde Keltisch-Iberische 'kultuur met o.a. de stad Numantia, waarin Griekse en Karthaagse invloeden: in Eng. waar ca. 300 v.C. de Hallstatt-k. werd vervangen, zijn de nederzettingen van Abemethy en Glastonbury* bekend, alsmede het beroemde heuvel-fort MaidenCastle*. Onder Cassivellaunus* weken de Kelt. Belgae* voor de Romeinen uit naar Eng., waar zij Winchester stichtten.
In Ierland en Schotland bleef tot ver in de hist. tijd in gekerstende vorm voortbestaan een voortzetting van deze Britse La Tène-k. De Kelt. taal is bewaard gebleven in de vorm van het Iers, Gaelic, Manx, Welsh, Comic en Bretons. V.d. Kelt. samenleving is vrij veel bekend door de geschriften van Caesar, Tacitus, Plinius, enz. die over de onderlinge verhoudingen (Z. clièntes), over de godsdienst (Z. Druiden, Mensenoffers), Kleding (de broek!), sieraden (Z. torques) en kunst (Z. Stéle) schreven, alsmede over hun nederzettingen (Oppida) en versterkingen (Z.
Murus Gallicus). Niet altijd is er volslagen overeenstemming tussen, wat de geschreven bronnen hebben overgeleverd en wat de archeol. vondsten leren. Interessant is nog de vondst v.d. Kultuswagen* van Dejberg (Denem.) en de bij de Germanen teruggevonden zilveren ketel van Gundestrup*. De L.T.k. werd door de Rom. onder Caesar vernietigd, de Kelten gedeeltelijk uitgeroeid en voor de rest geromaniseerd, terwijl ontvolkte gebieden naar het schijnt door Rom. gezinde Germanen uit het O. werden bezet. In verband met het krijgshaftig karakter v.d.
Kelten en het onduidelijke onderscheid tussen de bevolkingsgroepen in de Kelt. tijd denkt men aan een militaire elite, die als een soort feodale heersers over een oudere bevolking optrad. Het Frankische* rijk kan men beschouwen als een latere voortzetting v.d. L.T.-kultuur-eenheid.
