De grote encyclopedie van het antiek

Jan Durdik en anderen (1970)

Gepubliceerd op 02-12-2020

Jaarletter of decanaatsletter

betekenis & definitie

merk ingeslagen op gouden en zilveren voorwerpen, bestaande uit een letter uit het alfabet om te kunnen nagaan welke keurmeester voor de keuring verantwoordelijk was. In principe werd elk jaar een andere keurmeester van het gilde gekozen, waarbij telkens een volgende letter uit het alfabet werd genomen, zodat de letter achteraf tevens belangrijk werd voor de datering van een stuk edelsmeedwerk.

Sommige stukken werden echter wel eens later ter keuring aangeboden en ook kwam het voor dat de ambtsperiode van een keurmeester wel eens langer dan een jaar duurde, in welk getal hij zijn letter uit het alfabet gedurende die hele periode bleef gebruiken. De Franse benaming voor de jaarletter, lettre du décanat (decanaatsletter) geeft het doel van het inslaan van de letter dan ook zuiverder weer. Niettemin is in onze taal de term jaarletter voor dit teken algemeen gangbaar gebleven.Wanneer de laatste letter van het alfabet was bereikt begon men weer van voren af aan, waarbij echter een ander lettertype werd gebruikt. In de regel werd daarbij ook de omtrek van het stempel veranderd. Fen afwijkend systeem werd in Groningen gevolgd, waar vanaf 1632 elk nieuw alfabet werd aangegeven door een cijfer en een jaarletter. Het gebruik van de jaarletters is niet overal tegelijkertijd begonnen. In Frankrijk werd het ingesteld in 1461, waarbij slechts 23 letters werden aangehouden: de uitsluiting betrof de J. U en W.

In Engeland komen jaarletters voor vanaf 1748. In Nederland werd het systeem van kracht door het Plakkaat van Filips de Schone uit 1503. maar reeds vóór die tijd moeten hier en daar jaarletters zijn gebruikt: in ieder geval is bijv. uit Amsterdam reeds een keur bekend uit 1496.