Lustratie, Latijn voor zuiveren door vuur, is een aanduiding voor een politiek proces, vooral in Midden- en Oost-Europa, waardoor de rol van iedereen die verantwoordelijk was voor of slachtoffer was van misdrijven van het voormalige communistische regime wordt opgehelderd.
De term 'lustrace' werd voor het eerst gebruikt in Tsjechië in 1990. Lustratie houdt in dat de archieven van de voormalige geheime dienst geheel of gedeeltelijk openbaar worden gemaakt. Slachtoffers kunnen daardoor achterhalen hoe ze zijn belasterd en bespioneerd. De verantwoordelijken kunnen door een rechtbank of administratieve instantie ter verantwoording worden geroepen. Vanaf begin jaren negentig was er vooral in Duitsland en Tsjechië een actief proces van lustratie, later volgden o.m. Hongarije, Polen, Bulgarije en Kroatië. Na 2000 ondernamen o.m. Slowakije en Servië lustratie. De vorm daarvan verschilde sterk van land tot land.
Duitsland kent het veruit grootste systeem: daar functioneert sinds 1991 een ambtelijke instantie (BStU) die archieven van de geheime dienst onderzoekt. De rond 2000 medewerkers hebben meer dan 5 miljoen dossiers ter inzage kunnen voorleggen aan betrokkenen en onderzoekers. In Tsjechië zijn meer dan 420.000 mensen onderworpen aan lustratie, hetgeen leidde tot het ontslag van duizenden ambtenaren, rechters, leraren e.a. In beide landen zijn ook mensen door de rechter veroordeeld voor misdrijven die ze in overheidsdienst hadden gepleegd. In Polen daarentegen hebben slechts enkele honderden mensen toestemming gekregen hun dossiers in te zien en zijn er geen veroordelingen geweest. Onderzoek in Bulgarije wees uit dat in de parlementen van na 1989, 29 parlementsleden indertijd met de geheime dienst hadden samengewerkt. Albanië stond lustratie toe tussen 1995 en 2001, maar sloot daarna de archieven tot 2025.
