De beschikbaarheidsheuristiek is een soort vuistregel die mensen gebruiken om tot bepaalde voorspellingen of oordelen te komen. Deze regel houdt in dat mensen inschattingen van hoe vaak gebeurtenissen voorkomen, baseren op het gemak waarmee ze zich gebeurtenissen of voorbeelden ervan kunnen herinneren.
De beschikbaarheidsheuristiek werkt vanuit de gedachte dat wanneer mensen zich iets makkelijk kunnen herinneren, het wel belangrijk moet zijn. Ook hechten mensen hier meer waarde aan dan aan andere, nieuwe informatie. Dit zorgt voor een vertekening in oordelen over hoe vaak iets voorkomt. Gebeurtenissen waarvan we veel voorbeelden kunnen bedenken, schatten we als veel voorkomend in. Zo waren er de afgelopen tijd veel berichten in het nieuws over vliegtuigongelukken, inclusief levendige en emotioneel beladen beelden. Doordat het zo makkelijk is om een beeld uit ons geheugen te halen van een neergestort vliegtuig, denken mensen dat het heel waarschijnlijk is dat een vliegtuig zal neerstorten. In werkelijkheid is de kans op een ongeluk met een vliegtuig zeer klein, veel kleiner dan bijvoorbeeld de kans op een auto-ongeluk. Maar doordat herinneringen over vliegtuigongelukken makkelijker naar boven komen, schatten we deze kansen verkeerd in.
Amos Tversky en Daniel Kahneman deden begin jaren ’70 onderzoek naar bovenstaand fenomeen en gaven het de naam ‘beschikbaarheidsheuristiek’. Voor die tijd was de algemene gedachte dat mensen vooral rationeel handelen bij beslissingen. Onderzoekers als Tversky en Kahneman veranderden dit beeld en verklaarden dat mensen in gevallen van onzekerheid vaak beslissen op basis van vuistregels, in plaats van het uitgebreid cognitief verwerken van alle opties. Het gebruikmaken van heuristieken is een manier voor mensen om orde te scheppen in de wereld en kost relatief weinig cognitieve energie. De negatieve kant is dat het vertrouwen op dit soort heuristieken kan leiden tot foutieve oordelen.
